کد مطلب : ۹۸۱۸
بخش دوم
جامعه ی کبیره؛ مثنوی بلند عشق
سید مهدی حسینی یمینی
شماره 24 - رجب 1427 - مرداد 1385
اشاره:
«زیارت جامعهی کبیره»، مثنوی بلند عشق به خاندان نبوت است که از زبان پیشوای دهم، حضرت امام هادی علیهالسلام که خود نیز از اهالی این خاندان سبز است، جاری شد و به ما رسید. این زیارت، معارف بلندی دارد که به یاری خداوند، از این پس در هر شماره، فرازی از فرازهای آسمانی‌اش را مرور می‌کنیم و خویشتن را به چشمه‌سار زلال معارف بلندش می‌سپاریم و جان و روحمان را تطهیر می‌کنیم.
مجلس دوم
... وَ مَوضِع الرِّسالَه؛ و جایگاه رسالت
زیارتت را با سلام بر اهل بیت نبوت علیهمالسلام آغاز کرده بودی؛ این، برای آن است که این ذات‌های مقدس را با نام‌های مختلف، بخوانی و در هر بار، سلام دیگری را نثارشان کنی. پس در این فراز، وقتی می‌گویی «... وَ مَوضِع الرِّسالَه»، در حقیقت گفته‌ای «سلام بر شما ای جایگاه رسالت»؛ یعنی امامان معصوم علیهمالسلام را خطاب می‌کنی و می‌گویی شما وابسته به خاندان رسالت هستید.
تردیدی نیست که وابستگی به خاندان رسالت، برتری ویژه‌ای است که نصیب امامان معصوم علیهمالسلام شده است و صد البته، این امتیاز ویژه، بی‌حساب به ایشان اعطا نشده است؛ چرا که «أَللهُ اَعلَمُ حَیثُ یَجعَلَ رَسالَتَه؛ خداوند بهتر می‌داند که رسالتش را در کجا قرار دهد». اگر پیشوایان معصوم ما شایستهی این منصب نباشند، خداوند چگونه سرافرازی این مقام را به ایشان می‌بخشد؟!
مگر نه این که «رسول»، پیک ویژهی خداوند است؟!
مگر نه این که رسول، مأموریتی ویژه ـ ویژه‌تر از مأموریتی که بر عهده نبی است ـ دارد؟!
مگر خداوند، با فرستادن رسول، بر بندگان خویش، اتمام حجت نمی‌کند؟!
و مگر در واپسین کتاب آسمانی، قرآن مبین، نخوانده‌ای: «وَمَا کُنّا مُعَذَّبینَ حَتّی نَبعَثَ رَسُولاً؛ هیچ‌گاه (افراد یا امت‌ها را) عذاب نخواهیم کرد، مگر آن که رسولی برانگیزیم».(1)
پس اگر رسالت، اتمام حجت خداوند بر بندگان است و رسول، مأمور و پیک ویژهی خداوند، چگونه می‌توان گفت که خداوند، ناشایستگان به این منصب را مأمور و پیک ویژهی خود کند؟! مگر نه این که رسول، در مقام هدایت، «ما ینطق عن الهوی، ان هو الاّ وحیٌ یوحی؛ از روی هوای نفس سخن نمی‌گوید. (آنچه می‌گوید) چیزی جز وحی نیست که بر او نازل می‌شود»؟(2)
تو، نیک می‌دانی که پیامبر واپسین هم، «رسول» است؛ چرا که خداوند فرمود: «وَما محمّد الا رسول قد خلت من قبله الرّسل؛ و محمد، جز «رسول» که پیش از او هم رسولانی بوده‌اند، نیست».(3) در مجلس نخست گفته‌ایم که خمسهی اصحاب کسا و پیشوایان معصوم شیعه، اهل بیت نبوت‌اند؛ در این مجلس هم از جایگاه رسالت گفته‌ایم؛ مگر کسی هست که شایسته‌تر از امامان معصوم و اهل بیت علیهمالسلام به جایگاه رسالت باشد؟! به گفتهی آسمانی پیشوای نخست شیعه، حضرت حیدر کرار، علی علیه السلام که فرمود: «نحن اهل البیت لا یقاس بنا احدٌ فینا نزل القرآن و فینا معدن الرساله؛ کسی را با ما اهل بیت نمی‌توان مقایسه کرد؛ زیرا قرآن در خانه ما نازل شده و گنج رسالت در خانهی ماست»، دل بسپار تا به یقین برسی.
وَ مُختَلَفُ المَلائِکَه؛ و محل رفت و آمد فرشتگان
در این فراز، می‌گویی: سلام بر شما اهل بیت نبوت علیهمالسلام و جایگاه رسالت که محل آمد و شد فرشتگانید!
اما معصومین علیهمالسلام، چگونه میزبانان همیشگی و محل آمد و شد فرشتگاناند؟ رواست اندکی تأمل در این فراز کنی. تو به یقین می‌رسی که هرچه در هستی می‌بینی، خزانه‌هایی نزد خداوند دارند، چنان که خداوند فرمود: اِن مِن شَیءٍ اِلاّ عِندَنا خَزائِنُهُ؛ هیچ چیزی نیست، مگر آن که مخزن‌های آن نزد ماست»(4) و می‌دانی که همه خوبی‌ها و خوب‌ها، اخلاق و کردار نیک و یا انسان‌های صالح و نیک، به سوی خداوند صعود خواهند کرد؛ گواه ما این فراز از وحی است که می‌فرماید «اِلَیهِ تصعد الکلم الطیّب والعمل الصالح یرفعه».(5) از سویی تا چیزی ویژگی «وجه اللهی» نیابد، دوام نخواهد یافت؛ «کُلُّ شیءٍ هالک الاّ وجهه».(6) و از دیگر سو، نزول از جانب خداوند، به این معنا نیست که چیزی از آسمان به زمین افکنده شود؛ بلکه این نزول، به شیوهی تجلی است. به دیگر سخن، نزول از سوی خداوند، نزول مادی نیست که چون قطره‌های باران بر زمین ببارد؛ بلکه نزول، نزول معنوی است که از جانب خداوند، متجلی می‌شود و فرشتگان که از سوی خداوند مأموریت دارند، آن را به مقصد خواهند رساند.
نزول فرشتگان هم اینگونه نیست که بر صحرا فرود آیند یا بر دریا بنشینند؛(7) فرشتگان، بر قلب‌های پاک و پاک‌ترین دل‌ها نازل می‌شوند و چه کسی پاک‌تر از امامان معصوم علیهمالسلام؟
پس فرشتگان، بر قلب‌های امامان علیهمالسلام نازل می‌شوند و پل پیوند غیب و شهودند. مگر در «کافی» نخوانده‌ای «هیچ فرشته‌ای را خدا برای کاری نازل نمی‌کند، جز آن که نخست بر امام علیهالسلام وارد می‌شود و مأموریتش را بر او عرضه می‌کند»؟
امامان معصوم علیهمالسلام، دروازه‌های فیض خداوندی‌اند و از همین روست که هر بامداد جمعه، لب می‌گشایی و در ندبهخوانیهایت «أین باب الله الذی منه یؤتی» می‌سرایی.
همهی آنچه را که گفته شد، اگر کنار هم بگذاری و به این ادراک برسی که معصومین علیهمالسلام، دروازه‌های فیض الهی‌اند، به آسانی می‌پذیری که محل آمد و شد فرشتگان هم هستند.
چند نکته
1. آمد و شد فرشتگان به آستان پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآلهوسلم و امامان معصوم علیهمالسلام، به شیوه‌های گوناگون بوده است؛ چنانکه می‌گویند حضرت جبرئیل، به شکل یکی از یاران پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم که بسیار زیبارو بود و در جنگ احد یا خندق نیز شرکت داشت، به پیشگاه پیامبر می‌رسید. در مورد معصومین دیگر هم روایت‌هایی در این باره رسیده است.
2. فرشتگان، گاهی برای عرضهی کردار بندگان خدا بر معصومین علیهمالسلام و امام هر زمانه و هر عصر، نازل می‌شوند و گاهی نیز برای آوردن مقدرات یک ساله ـ چنان که در شب قدر، نزول فرشتگان از همین روست ـ گاهی هم برای هم سخن شدن و حتی یاری رساندن به امامان نازل می‌شوند، نظیر آن که در جنگ بدر، فرشتگان، به یاری مسلمانان و پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآلهوسلم آمدند.
3. این که در این فراز می‌گویی معصومین علیهمالسلام، میزبانان فرشتگان و محل آمد و شد ملائک‌اند، به این معناست که مرتبهی امامان علیهمالسلام، بالاتر از همهی فرشتگان است. این که گفتیم این ذوات مقدس، برتر از «همهی فرشتگان» هستند، سخن گزافی نیست. مگر نه این که ادیبان عرب گفته‌اند «جمع با الف و لام عموم را می‌رساند»؟ پس امامان معصوم علیهمالسلام از همهی فرشتگان، حتی مقرب‌ترین آنها، کمال بیشتری دارند.
پی‌نوشت‌ها:
1. اسراء : 15.
2. نجم: 3 و 4.
3. آل عمران: 144.
4. حجر: 21.
5. فاطر: 10.
6. قصص: 88.
7. در نزول مادی مثل نزول باران، در واقع قطره‌های باران از فراز، بر زمین می‌ریزند و زمانی که قطرهها بر زمین ریخته شدند، دیگر در بالا، وجود ندارند یعنی جایشان عوض می‌شود و از یک جایی به جای دیگر افکنده می‌شوند. اما در نزول معنوی مثل نزول فرشتگان، اینگونه نیست که فرشتگان، از آسمان به زمین افکنده شوند و در آن حال دیگر جایگاه آسمانی‌شان را از دست بدهند. بلکه فرشتگان، با حفظ جایگاه آسمانی خویش، بر پاکان متجلی می‌شوند، نه این که از مکانی به مکان دیگر منتقل شوند.
اشاره:
«زیارت جامعهی کبیره»، مثنوی بلند عشق به خاندان نبوت است که از زبان پیشوای دهم، حضرت امام هادی علیهالسلام که خود نیز از اهالی این خاندان سبز است، جاری شد و به ما رسید. این زیارت، معارف بلندی دارد که به یاری خداوند، از این پس در هر شماره، فرازی از فرازهای آسمانی‌اش را مرور می‌کنیم و خویشتن را به چشمه‌سار زلال معارف بلندش می‌سپاریم و جان و روحمان را تطهیر می‌کنیم.
مجلس دوم
... وَ مَوضِع الرِّسالَه؛ و جایگاه رسالت
زیارتت را با سلام بر اهل بیت نبوت علیهمالسلام آغاز کرده بودی؛ این، برای آن است که این ذات‌های مقدس را با نام‌های مختلف، بخوانی و در هر بار، سلام دیگری را نثارشان کنی. پس در این فراز، وقتی می‌گویی «... وَ مَوضِع الرِّسالَه»، در حقیقت گفته‌ای «سلام بر شما ای جایگاه رسالت»؛ یعنی امامان معصوم علیهمالسلام را خطاب می‌کنی و می‌گویی شما وابسته به خاندان رسالت هستید.
تردیدی نیست که وابستگی به خاندان رسالت، برتری ویژه‌ای است که نصیب امامان معصوم علیهمالسلام شده است و صد البته، این امتیاز ویژه، بی‌حساب به ایشان اعطا نشده است؛ چرا که «أَللهُ اَعلَمُ حَیثُ یَجعَلَ رَسالَتَه؛ خداوند بهتر می‌داند که رسالتش را در کجا قرار دهد». اگر پیشوایان معصوم ما شایستهی این منصب نباشند، خداوند چگونه سرافرازی این مقام را به ایشان می‌بخشد؟!
مگر نه این که «رسول»، پیک ویژهی خداوند است؟!
مگر نه این که رسول، مأموریتی ویژه ـ ویژه‌تر از مأموریتی که بر عهده نبی است ـ دارد؟!
مگر خداوند، با فرستادن رسول، بر بندگان خویش، اتمام حجت نمی‌کند؟!
و مگر در واپسین کتاب آسمانی، قرآن مبین، نخوانده‌ای: «وَمَا کُنّا مُعَذَّبینَ حَتّی نَبعَثَ رَسُولاً؛ هیچ‌گاه (افراد یا امت‌ها را) عذاب نخواهیم کرد، مگر آن که رسولی برانگیزیم».(1)
پس اگر رسالت، اتمام حجت خداوند بر بندگان است و رسول، مأمور و پیک ویژهی خداوند، چگونه می‌توان گفت که خداوند، ناشایستگان به این منصب را مأمور و پیک ویژهی خود کند؟! مگر نه این که رسول، در مقام هدایت، «ما ینطق عن الهوی، ان هو الاّ وحیٌ یوحی؛ از روی هوای نفس سخن نمی‌گوید. (آنچه می‌گوید) چیزی جز وحی نیست که بر او نازل می‌شود»؟(2)
تو، نیک می‌دانی که پیامبر واپسین هم، «رسول» است؛ چرا که خداوند فرمود: «وَما محمّد الا رسول قد خلت من قبله الرّسل؛ و محمد، جز «رسول» که پیش از او هم رسولانی بوده‌اند، نیست».(3) در مجلس نخست گفته‌ایم که خمسهی اصحاب کسا و پیشوایان معصوم شیعه، اهل بیت نبوت‌اند؛ در این مجلس هم از جایگاه رسالت گفته‌ایم؛ مگر کسی هست که شایسته‌تر از امامان معصوم و اهل بیت علیهمالسلام به جایگاه رسالت باشد؟! به گفتهی آسمانی پیشوای نخست شیعه، حضرت حیدر کرار، علی علیه السلام که فرمود: «نحن اهل البیت لا یقاس بنا احدٌ فینا نزل القرآن و فینا معدن الرساله؛ کسی را با ما اهل بیت نمی‌توان مقایسه کرد؛ زیرا قرآن در خانه ما نازل شده و گنج رسالت در خانهی ماست»، دل بسپار تا به یقین برسی.
وَ مُختَلَفُ المَلائِکَه؛ و محل رفت و آمد فرشتگان
در این فراز، می‌گویی: سلام بر شما اهل بیت نبوت علیهمالسلام و جایگاه رسالت که محل آمد و شد فرشتگانید!
اما معصومین علیهمالسلام، چگونه میزبانان همیشگی و محل آمد و شد فرشتگاناند؟ رواست اندکی تأمل در این فراز کنی. تو به یقین می‌رسی که هرچه در هستی می‌بینی، خزانه‌هایی نزد خداوند دارند، چنان که خداوند فرمود: اِن مِن شَیءٍ اِلاّ عِندَنا خَزائِنُهُ؛ هیچ چیزی نیست، مگر آن که مخزن‌های آن نزد ماست»(4) و می‌دانی که همه خوبی‌ها و خوب‌ها، اخلاق و کردار نیک و یا انسان‌های صالح و نیک، به سوی خداوند صعود خواهند کرد؛ گواه ما این فراز از وحی است که می‌فرماید «اِلَیهِ تصعد الکلم الطیّب والعمل الصالح یرفعه».(5) از سویی تا چیزی ویژگی «وجه اللهی» نیابد، دوام نخواهد یافت؛ «کُلُّ شیءٍ هالک الاّ وجهه».(6) و از دیگر سو، نزول از جانب خداوند، به این معنا نیست که چیزی از آسمان به زمین افکنده شود؛ بلکه این نزول، به شیوهی تجلی است. به دیگر سخن، نزول از سوی خداوند، نزول مادی نیست که چون قطره‌های باران بر زمین ببارد؛ بلکه نزول، نزول معنوی است که از جانب خداوند، متجلی می‌شود و فرشتگان که از سوی خداوند مأموریت دارند، آن را به مقصد خواهند رساند.
نزول فرشتگان هم اینگونه نیست که بر صحرا فرود آیند یا بر دریا بنشینند؛(7) فرشتگان، بر قلب‌های پاک و پاک‌ترین دل‌ها نازل می‌شوند و چه کسی پاک‌تر از امامان معصوم علیهمالسلام؟
پس فرشتگان، بر قلب‌های امامان علیهمالسلام نازل می‌شوند و پل پیوند غیب و شهودند. مگر در «کافی» نخوانده‌ای «هیچ فرشته‌ای را خدا برای کاری نازل نمی‌کند، جز آن که نخست بر امام علیهالسلام وارد می‌شود و مأموریتش را بر او عرضه می‌کند»؟
امامان معصوم علیهمالسلام، دروازه‌های فیض خداوندی‌اند و از همین روست که هر بامداد جمعه، لب می‌گشایی و در ندبهخوانیهایت «أین باب الله الذی منه یؤتی» می‌سرایی.
همهی آنچه را که گفته شد، اگر کنار هم بگذاری و به این ادراک برسی که معصومین علیهمالسلام، دروازه‌های فیض الهی‌اند، به آسانی می‌پذیری که محل آمد و شد فرشتگان هم هستند.
چند نکته
1. آمد و شد فرشتگان به آستان پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآلهوسلم و امامان معصوم علیهمالسلام، به شیوه‌های گوناگون بوده است؛ چنانکه می‌گویند حضرت جبرئیل، به شکل یکی از یاران پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم که بسیار زیبارو بود و در جنگ احد یا خندق نیز شرکت داشت، به پیشگاه پیامبر می‌رسید. در مورد معصومین دیگر هم روایت‌هایی در این باره رسیده است.
2. فرشتگان، گاهی برای عرضهی کردار بندگان خدا بر معصومین علیهمالسلام و امام هر زمانه و هر عصر، نازل می‌شوند و گاهی نیز برای آوردن مقدرات یک ساله ـ چنان که در شب قدر، نزول فرشتگان از همین روست ـ گاهی هم برای هم سخن شدن و حتی یاری رساندن به امامان نازل می‌شوند، نظیر آن که در جنگ بدر، فرشتگان، به یاری مسلمانان و پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآلهوسلم آمدند.
3. این که در این فراز می‌گویی معصومین علیهمالسلام، میزبانان فرشتگان و محل آمد و شد ملائک‌اند، به این معناست که مرتبهی امامان علیهمالسلام، بالاتر از همهی فرشتگان است. این که گفتیم این ذوات مقدس، برتر از «همهی فرشتگان» هستند، سخن گزافی نیست. مگر نه این که ادیبان عرب گفته‌اند «جمع با الف و لام عموم را می‌رساند»؟ پس امامان معصوم علیهمالسلام از همهی فرشتگان، حتی مقرب‌ترین آنها، کمال بیشتری دارند.
پی‌نوشت‌ها:
1. اسراء : 15.
2. نجم: 3 و 4.
3. آل عمران: 144.
4. حجر: 21.
5. فاطر: 10.
6. قصص: 88.
7. در نزول مادی مثل نزول باران، در واقع قطره‌های باران از فراز، بر زمین می‌ریزند و زمانی که قطرهها بر زمین ریخته شدند، دیگر در بالا، وجود ندارند یعنی جایشان عوض می‌شود و از یک جایی به جای دیگر افکنده می‌شوند. اما در نزول معنوی مثل نزول فرشتگان، اینگونه نیست که فرشتگان، از آسمان به زمین افکنده شوند و در آن حال دیگر جایگاه آسمانی‌شان را از دست بدهند. بلکه فرشتگان، با حفظ جایگاه آسمانی خویش، بر پاکان متجلی می‌شوند، نه این که از مکانی به مکان دیگر منتقل شوند.
