آسيب‌شناسی مجالس عزاداری بانوان
برپايی مراسم عزاداری مصداق مودت به اهل بيت(ع) و تعظيم شعائر الهی است كه ريشه در سيره امامان معصوم(ع) دارد و يكی از مهم‌ترين اين تأكيدات سوگواری ايام شهادت امام حسين(ع) است كه همواره مورد توجه بوده است چنانچه در بسياری از روايات آمده كه حضرت سجاد(ع) و امامان پس از ايشان اهتمام ويژه‌ای به اين مهم داشتند تا از رهگذر آن پيام نهضت حسينی به تاريخ منتقل شود.
ورود خرافات و بدعت‌های مختلف به اين مراسم از جمله مسائلی است كه در سال‌های اخير نگرانی مسئولان و متوليان فرهنگی به‌ويژه مراجع تقليد را فراهم كرده است از همين‌رو ارزيابی مراسم عزاداری بانوان و شناخت آسيب‌های آن و اتخاذ راهكارهای مرتبط ضرورتی بود كه درباره آن با كارشناسان و متخصصان امر به گفت‌و‌گو نشستيم.
ارزيابی كارشناسان از مراسم عزاداری بانوان
در اين مقوله برخورداری زنان از احساس و عواطف سرشار موضوعی بود كه بيشتر كارشناسان آن را زمينه‌ساز ورود آسيب‌هايی از جمله خرافات به مجالس عزاداری امام حسين(ع) می‌دانستند و از جمله آنها می‌توان به «محبوبه مباشری» رئيس دانشگاه الزهرا(س) اشاره كرد.
وی با تأييد بر استعداد مجالس بانوان نسبت به بروز آسيب‌ها و انحرافات می‌گويد: طبق آمارها و بررسی‌های انجام شده، زنان بيش از مردان به مسائل مذهبی گرايش دارند و اين موضوع درباره همه زنان اعم از مسلمان و غيرمسلمان صدق می‌كند با اين وجود می‌توان گفت كه تمركز زنان به احساسات و رويكرد آنان در توجه به اين مسأله می‌تواند زمينه مساعدی را برای بروز خرافات در اين‌گونه مراسم فراهم كند.
«فرحناز قندفروش» مشاور استاندار تهران در امور بانوان كارشناس ديگری بود كه بر اين مهم تأكيد كرد و برخورداری زنان از عاطفه را يكی از وديعه‌های الهی دانست كه با هدايت صحيح مبلغان آگاه می‌تواند بهترين ظرفيت در تعالی اين قشر باشد البته به‌شرطی كه مداحان و سخنوران از اين احساسات به‌عنوان زمينه‌ای برای ارزش استفاده كنند نه لغزش.
نحوه ارائه مطالب توسط مبلغان از ديگر مباحثی بود كه در اين كنكاش با كارشناسان مطرح شد كه همگان حضور مبلغان آگاه به شرايط روز و دغدغه‌های فعلی زنان را از ملزومات دانسته و خواستار توجه بيشتر نهادهای ذی‌صلاح در حوزه تربيت مبلغ زن و برپايی كارگاه‌های آموزشی و تفهيم اين مطالب به مبلغان شدند.
«زهرا تاجيك» مسئول پژوهشی «جامعة‌الزهرا»ی قم نيز معتقد است كه بخشی از جامعه زنان به دليل دغدغه‌های زياد از مسائل فرهنگی جامعه غافل هستند از همين‌رو سخنوران بايد با گوشزد كردن اين مسائل، زمينه آگاهی بانوان با مهم‌ترين رويدادهای جامعه را نيز فراهم كنند.
به اعتقاد وی بازگويی اين مفاهيم از دغدغه‌های كاذب زنان می‌كاهد و آنان را وادار به فكر كردن درباره اين مسائل می‌كند.
«فريبا علاسوند» عضو دفتر مطالعات و تحقيقات زنان نيز كمبود نيروی علمی كافی در مقابل كثرت اين مراسم را از جمله عواملی ذكر می‌كند كه موجب می‌شود تا مبلغان نتوانند پاسخگوی نيازهای مخاطبان باشند كه اين مسأله خود زمينه‌ساز آسيب‌های جدی در اين مجالس است.
وی می‌افزايد: طبيعتاً وقتی نيروی علمی در اين مجالس نباشد توانايی بالقوه موجود در اين محافل به هدر می‌رود و يا عقيم می‌ماند از همين‌رو تربيت مبلغان توانمند بايد در دستور كار مسئولان ذی‌ربط قرار گيرد.
واگذاری اداره مجالس عزاداری به بانوان ناكارآمد از ديگر آسيب‌های طرح‌شده بود كه «مسعود جاور» مدير بنياد «دعبل خزاعی» به آن اشاره كرد و از واگذاری مديريت اين مجالس به كسانی كه از سطح اطلاعاتی بسيار پايينی برخوردارند انتقاد كرد.
بسياری از كارشناسان و مخاطبان ما در اين سلسله گفت‌وگوها، اقبال بيش از حد زنان به مداحی و استقبال آنان از روايات بی‌مأخذ را كه توسط مداحان ارائه می‌شود، موجب بروز آسيب‌های جدی به مجالس عزاداری بانوان عنوان كرده و آموزش مداحان و مبلغان را از جمله راهكارهای پيشنهادی برای مقابله با آن دانسته‌اند.
البته در اين ميان برخورد انفعالی زنان نيز از سوی كارشناسان به‌عنوان معضل جدی فراروی اين مجالس شمرده شد كه از جمله اين كارشناسان می‌توان به «فرزانه غفاری» مدير دفتر مطالعات و تحقيقات قرآنی دانشگاه امام صادق(ع) اشاره كرد.
اين كارشناس معتقد است كه ارتقای مجالس عزاداری بانوان تنها به عهده مبلغان و مداحان نيست بلكه زنان نيز بايد با افزايش اطلاعات دينی خود از هرگونه برخورد انفعالی با اين مسايل بپرهيزند و هر مطلب فاقد منبع و سند را نپذيرند.
راه‌اندازی بانك اطلاعاتی درباره اين مجالس و دسته‌بندی محتوايی مبلغان، اقدام جدی مراكز فرهنگی همچون فرهنگسراها، مساجد، پايگاه‌های بسيج و ... از ديگر مواردی بود كه اين كارشناس از آنها به‌عنوان راهكاری برای ارتقای اين مجالس نام برد و از بی‌توجهی مسئولان نسبت به اين موارد انتقاد كرد.
حضور طولانی‌مدت زنان در اين مجالس و غفلت از وظايف زناشويی، صرف هزينه‌های هنگفت، اتلاف وقت و نبود برنامه‌ريزی صحيح، سودجويی مالی، نداشتن استراتژی واحد و فقدان حضور متولی خاص در كشور، تأثيرات كوتاه‌مدت و هيجانی، خودجوش بودن مراسم عزاداری بانوان و ترويج ناقص مسائل عرفانی توسط برخی از مبلغان از ديگر آسيب‌های موجود در اين مراسم است كه كارشناسان فعال در اين حوزه به آن اشاره كردند و به دليل تشابه ديدگاه آنها از ذكر نام هر يك خودداری می‌شود.
ديدگاه‌های مردمی
طرح اين مسأله در ميان عموم بانوان به‌ويژه آنهايی كه از اين مجالس بی‌بهره نبوده‌اند، بخش ديگری از اين گزارش بود كه در نتيجه آن به اين مهم دست يافتيم كه مراسم عزاداری بانوان در شرايط كنونی محمل مناسبی برای حضور دختران جوان نيست زيرا مطالب ارائه شده توسط مبلغان به‌ويژه مداحان دوگانگی را در ذهن آنها ايجاد می‌كند.
«ژاله محقق» دانشجوی رشته الهيات يكی از اين دخترانی است كه با تأييد اين مطلب، استفاده از برنامه‌های رسانه ملی را بر حضور در اين مجالس ترجيح می‌دهد زيرا معتقد است كه برخی از مبلغان با طرح مطالب شبهه‌انگيز باعث سستی اعتقاد وی نسبت به واقعه عاشورا و پيام حقيقی آن می‌شوند.
«زهرا يگانه» مدرس زبان عربی نيز ترويج مد و آشنايی با آخرين مدل‌های ارائه شده در بازار را از مهم‌ترين دستاوردهای مجالس عزاداری بانوان می‌داند و می‌گويد: «در بيشتر مراسمی كه توسط زنان اداره می‌شود سطح آگاهی و اطلاعات مهم نيست و آنچه كه مورد توجه است شيك‌پوشی و پای‌بندی به مد روز است.
«مژده ابوطالب» از ديگر مخاطبان ما در تهيه اين گزارش مردمی بوده است كه با ارزيابی مطلوب سطح كمی و كيفی مراسم عزاداری بانوان در حال حاضر، از استقبال مناسب زنان نسبت به حضور در اين مجالس به‌عنوان عاملی برای ارتقای سطح علمی مبلغان نام برد.
با همه اين اوصاف تربيت مبلغان توانمند در عرصه تبليغ دينی مسأله مشتركی بود كه همه كارشناسان دينی و جامعه‌شناسی و حتی مخاطبان عمومی به آن اشاره كردند و سازمان تبليغات اسلامی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را مسئول ساماندهی آن معرفی كردند.
به اعتقاد آنها توجه به اين مهم، در حال حاضر امری ضروری است زيرا تحريف وقايع عاشورا به‌ويژه در بيان رسالت حضرت زينب(س) از جمله مواردی است كه به وضوح در اين مجالس اتفاق می‌افتد و تاكنون اهتمام خاصی از سوی هيچ نهاد و دستگاه دولتی در اين رابطه انجام نشده است كه عزمی جدی را می‌طلبد.
