کد مطلب : ۱۸۲۲۱
تأملی در رهنمودهای مقام معظم رهبری در دیدار با مداحان و ذاکران اهل‌بیت علیهم‌السلام
برانگیختن عواطف مقدمة خردورزی است
محمدرضا سنگری
مقام معظم رهبری در بیانات خود در نشست اخیر (۱۱/۰۲/۱۳۹۲ ش.) با مداحان و ذاکران در یک طلیعه و مقدمه ـ به قول اهل ادبیات ـ یک براعت استهلال دارد؛ یعنی یک ورود مناسب برای طرح بحث خودشان دارند؛ اصل بحث دو بخش عمده دارد: بخش دوم مباحث ایشان دربارة شخصیت حضرت زهرا سلام الله علیها است و بخش اول در باب مداحی است.
بخش اول طلیعه و تبشیر است؛ کاملاً تبشیری است. برخلاف سال گذشته که عدم رضایت را مطرح کردند، در سال جدید رضایت کامل خود را مطرح می‌کنند و تشکر کردند و آن را جلسة موفقی دانستند. در شروع بیانات، ایشان سه تعبیر دارند که تعبیرهای جالبی هستند؛ ابتدا تبریک گفتند و از مداحان با سه عنوان یاد می‌کنند:
۱. «بلبلان باغ مدحت آل پیامبر»
۲. «ثناگستران برترین و بهترین خلایق عالم و آدم»؛ در حقیقت این جمله شأن مداحی را مشخص و روشن کرده است.
۳. تعبیر به «توسل» کردند و گفتند: «این جلسه توسل است.»
واژة توسل یعنی وسیله بودن و نوعی اتصال و پیوند و ایشان کل جلسه را واسطه‌ای برای ارتباط با اهل‌بیت علیهم‌السلام دانستند و فرمودند که این یک برنامة ۳۰ ساله است؛ سپس با چند تعبیر رونق، شکوه، معنویت، رشد معانی و مفاهیم آن را ذکر کردند. بعد از آن فرمودند که برنامه از لحاظ محتوا و قالب خیلی خوب بوده است و هم شعرها، اجرا و هم خواندن‌ها را تأیید کردند. بعد از آن دعا کردند و جالب است که این دعا در کل متن تسری پیدا کرده است؛ ولی حس نمی‌شود و اگر کسی متن را با دقت بخواند آن را در می‌یابد.
گفتند: «ان‌شاء‌الله موفق‌تر باشید در معرفت‌افزایی و نورپراکنی در فضای ذهنی جامعه» این تعبیر معرفت‌افزایی بسیار مهم و کلیدواژه است و در کل متن خود را نشان می‌دهد. این مقدمه بود و حال به متن می‌رسیم.
بخش اول متن، تلفیقی است از تبشیر و تشویق. آنچه در اینجا مطرح شده است، تعریف جدیدی از مداحی را پیش‌روی ما قرار می‌دهد که البته تعریف روشنی است. ابتدا از گسترش شبکة مداحان در کشور ابراز خوشحالی می‌کنند. نکتة دیگر تفاوت نسلی است که ایشان به آن اشاره کردند: «ترکیب جوان، پیشکسوت و استاد در حال فراهم کردن توسل و گستردن سفرة اهل‌بیت هستند که این یک فرصت است».
ایشان تعبیرهایی را که ما در تقسیم‌بندی به آنها احتیاج داریم، در اینجا آوردند: استاد، پیشکسوت و جوان؛ و فرمودند: «این ترکیب یک فرصت است که در کشورهای دیگر این امکان وجود ندارد.» که حقیقتاً این‌گونه است و این اتفاق مخصوص کشور ماست.
فرمودند: «این فرصت حافظ دین، معنویت، عقیده و اخلاق است» که بسیار مهم است و جایگاه مداحان را تعبیر می‌کنند؛ یعنی یک مداح به اندازة مدیر معنوی در جامعه تأثیرگذار است و حتی بیشتر.
«چون توسل به اهل‌بیت محبت به اهل‌بیت و برانگیختن عواطف است» اما نکته این است که برانگیختن عواطف مقصد نیست؛ بلکه ابزاری است برای دستیابی به چیز دیگر: «برانگیختن عقل و هموار کردن حرکت عقلی و قدرت خرد و استدلال که کار انبیاست با شماست»؛ یعنی مقدمة خردورزی برانگیختن عواطف است و این برانگیختن عواطف کار شماست یعنی شما راه‌هموارکن انبیا هستید؛ به عبارت دیگر مداح مسیر انبیا را هموار می‌کند و به زبان دیگر و به تعبیر من اگر پیغمبران اسوه هستند زمینه‌ساز اسوه شدن پیغمبر را مداحان باید فراهم کنند. به مدد این حوزه‌ها: مدح، عزاداری، شادی، مولودی‌خوانی و دعاخوانی و ایشان به این ترتیب تمام ابعاد کار مداح را معلوم کردند. می‌دانید که تعبیر مداحی در گذشته محدود بود. امروز حوزة مداحی گسترده شده است؛ یعنی ادعیه‌خوانی و حتی شادی‌آفرینی هم در حوزه مداحی قرار می‌گیرد.
قسمت بعد توسیع است. توسیع یعنی گسترة کار مداحی که در آن، در ابتدا ایشان آغاز کار و شأن مداح را مشخص کردند و گفتند:
۱ـ «برانگیختن عواطف و عواطف را به کمک اندیشه و خرد بردن». یعنی از عواطف نردبانی ساختن برای صعود به پشت بام خرد.
۲ـ «مداح با بیان هنری و با شیوه و اجرای هنری، معرفت را گسترش می‌دهد». اتصال بین حوزة عاطفه و معرفت در اینجا مطرح شده اس.
۳ـ «شعر، لحن و شیوة حرف زدن باید در این جهت باشد». یعنی بستری که مداح انتخاب می‌کند باید بستری باشد که در آن از عاطفه آغاز و به معرفت ختم شود و این سیر را طی کند و بعد فرمودند که این را چندین بار تکرار کرده‌ام:«ارزش این کار از ساعت‌ها سخن بلیغ و فصیح بیشتر است». به زبان دیگر، اعتبار کار مداحی از اهل منبر بیشتر است.
بعد از توسیع، تحذیر است. ایشان تحذیر کردند: «نکته، شعر و اجرای ضعیف نداشته باشید»، «مخدوش کردن مرزهای شرعی ممنوع»، «عدم توجه به نیازهای روز» مداح باید به نیازها توجه کند؛ مثل دورة جنگ که مداحان در آن زمان تأثیرگذار بودند. مقام معظم رهبری به نام کسی اشاره نکردند؛ اما معلوم است منظورشان چه کسانی هستند و می‌گویند که اگر مداح در آن زمان به این موارد توجه نمی‌کرد جایگاهی نمی‌توانست داشته باشد؛ چون مردم و خانواده‌ها شهید می‌دهند و می‌جنگند. آقا از طرح این مسئله مصداق امروزی را طرح می‌کنند و در همان جلسه «آقای سازگار» را مطرح کردند و می‌فرمایند: «بین عرش و فرش پیوند برقرار کرد» و منظورشان این است که سیر هنرمندانه‌ای در شعرهایشان وجود دارد و تعبیر من این است؛ البته به گونه‌ای هم می‌گویند: «هنرمندانه، موضوع را به امروز رساند» یعنی شما بتوانید مقوله‌هایی را که طرح می‌کنید پیوندی با امروز داشته باشند و به تعبیر دیگر این زمان را فراموش نکنید.
در نکتة بعد که به گمان من تحذیر و تنذیر با هم است، می‌گویند: «مراقب باشید، همه چیز در خدمت معرفت‌افزایی است»؛ یعنی خروجی جلسه شما معرفت افزایی باشد. «شعر، حنجره، لحن و آهنگ همه در خدمت معرفت‌افزایی؛ نه در خدمت اختلاف‌افکنی یا در خدمت تحریک عصبیت» و اشاره می‌کند که سرهایی را بریدند و ... «مراقب باشید تحریک جاهل متعصب نکنید». معلوم است که به چه موردی اشاره می‌کند، جلسة ولادت حضرت زهرا سلام الله علیها است و می‌دانید که عمدة این تحریف‌ها معمولاً در ایام فاطمیه و ولادت حضرت زهرا اتفاق افتاده است. می‌فرمایند: «کمرنگ کردن اختلافات مذهبی و طایفه‌ای» تلاش کنید تا این اختلافات کم شود و اشاره می‌کند که در عصر امام صادق علیه‌السلام نیز این‌گونه بوده است.
در نکتة بعد می‌فرمایند: «تردیدآفرینی، یاس‌آفرینی و ناامیدی نکنید»؛ به نظرم باز هم معلوم است که مخاطب این سخن چه کسانی هستند. بعد از آن این نکته را روشن می‌کنند: «جهاد مداوم نیاز است و نباید به تنبلی، کسالت، انزوا و بیکارگی دعوت کرد که کفران نعمت است»؛ یعنی ما باید جامعه را به تحرک و فعالیت دعوت کنیم؛ شاید به گونه‌ای اشاره به عرفان‌های صوفیانه که به تنبلی دعوت می‌کند، اشاره کرده باشند. در انتها باز هم به تبشیر و تشویق روی آوردند و این جالب است. ورود، فرود و خروج مثل هم شدند؛ می فرمایند: «استعدادهای تازه‌ای بروز کردند که بهتر از گذشته هستند» که حرف قابل تأملی است. می‌گویند که استعدادهای جوان از گذشتگانی که ما می‌شناسم، تواناتر هستند.
«مداحی پراکندن معرفت، حکمت، امید و عقیدة راسخ است.» من جایی ندیدم که اینقدر صریح، روشن و مشخص قلمروه‌های مداحی روی سخنرانی روشن باشد. «مداحی پراکندن معرفت، حکمت، امید و عقیدة راسخ است. مداحی جوشاندن چشمة عواطف در دل‌ها با هنر شعر، آواز و اجراست» تذکری را هم دادند و گفتند که «مراقب خودتان از لحاظ اخلاق، تدین و عفت باشید که مردم می‌بینند» و می‌فرمایند: «امکاناتی وجود دارد که راحت صدا و تصویرها منتشر می‌شود ... مراقب اخلاق و پاکی زبان، پاکی دل و دامن و پاکی دست باشید. اگر چنین باشید، پیش خدای متعال عزیز و محبوب‌اید» و یک نکتة ویژه مطرح کردند که یک نقطة عطف است: «پرهیز از مرثیه و نوحه در مدیحه و مولودی». هر چیز جای خودش را دارد.
البته این نکتة قابل تأملی است که مقام معظم رهبری در دیدار اخیر با مداحان فرمودند: «قالب، محتوا و شکل برنامه مورد تأیید بوده است.»
بخش اول طلیعه و تبشیر است؛ کاملاً تبشیری است. برخلاف سال گذشته که عدم رضایت را مطرح کردند، در سال جدید رضایت کامل خود را مطرح می‌کنند و تشکر کردند و آن را جلسة موفقی دانستند. در شروع بیانات، ایشان سه تعبیر دارند که تعبیرهای جالبی هستند؛ ابتدا تبریک گفتند و از مداحان با سه عنوان یاد می‌کنند:
۱. «بلبلان باغ مدحت آل پیامبر»
۲. «ثناگستران برترین و بهترین خلایق عالم و آدم»؛ در حقیقت این جمله شأن مداحی را مشخص و روشن کرده است.
۳. تعبیر به «توسل» کردند و گفتند: «این جلسه توسل است.»
واژة توسل یعنی وسیله بودن و نوعی اتصال و پیوند و ایشان کل جلسه را واسطه‌ای برای ارتباط با اهل‌بیت علیهم‌السلام دانستند و فرمودند که این یک برنامة ۳۰ ساله است؛ سپس با چند تعبیر رونق، شکوه، معنویت، رشد معانی و مفاهیم آن را ذکر کردند. بعد از آن فرمودند که برنامه از لحاظ محتوا و قالب خیلی خوب بوده است و هم شعرها، اجرا و هم خواندن‌ها را تأیید کردند. بعد از آن دعا کردند و جالب است که این دعا در کل متن تسری پیدا کرده است؛ ولی حس نمی‌شود و اگر کسی متن را با دقت بخواند آن را در می‌یابد.
گفتند: «ان‌شاء‌الله موفق‌تر باشید در معرفت‌افزایی و نورپراکنی در فضای ذهنی جامعه» این تعبیر معرفت‌افزایی بسیار مهم و کلیدواژه است و در کل متن خود را نشان می‌دهد. این مقدمه بود و حال به متن می‌رسیم.
بخش اول متن، تلفیقی است از تبشیر و تشویق. آنچه در اینجا مطرح شده است، تعریف جدیدی از مداحی را پیش‌روی ما قرار می‌دهد که البته تعریف روشنی است. ابتدا از گسترش شبکة مداحان در کشور ابراز خوشحالی می‌کنند. نکتة دیگر تفاوت نسلی است که ایشان به آن اشاره کردند: «ترکیب جوان، پیشکسوت و استاد در حال فراهم کردن توسل و گستردن سفرة اهل‌بیت هستند که این یک فرصت است».
ایشان تعبیرهایی را که ما در تقسیم‌بندی به آنها احتیاج داریم، در اینجا آوردند: استاد، پیشکسوت و جوان؛ و فرمودند: «این ترکیب یک فرصت است که در کشورهای دیگر این امکان وجود ندارد.» که حقیقتاً این‌گونه است و این اتفاق مخصوص کشور ماست.
فرمودند: «این فرصت حافظ دین، معنویت، عقیده و اخلاق است» که بسیار مهم است و جایگاه مداحان را تعبیر می‌کنند؛ یعنی یک مداح به اندازة مدیر معنوی در جامعه تأثیرگذار است و حتی بیشتر.
«چون توسل به اهل‌بیت محبت به اهل‌بیت و برانگیختن عواطف است» اما نکته این است که برانگیختن عواطف مقصد نیست؛ بلکه ابزاری است برای دستیابی به چیز دیگر: «برانگیختن عقل و هموار کردن حرکت عقلی و قدرت خرد و استدلال که کار انبیاست با شماست»؛ یعنی مقدمة خردورزی برانگیختن عواطف است و این برانگیختن عواطف کار شماست یعنی شما راه‌هموارکن انبیا هستید؛ به عبارت دیگر مداح مسیر انبیا را هموار می‌کند و به زبان دیگر و به تعبیر من اگر پیغمبران اسوه هستند زمینه‌ساز اسوه شدن پیغمبر را مداحان باید فراهم کنند. به مدد این حوزه‌ها: مدح، عزاداری، شادی، مولودی‌خوانی و دعاخوانی و ایشان به این ترتیب تمام ابعاد کار مداح را معلوم کردند. می‌دانید که تعبیر مداحی در گذشته محدود بود. امروز حوزة مداحی گسترده شده است؛ یعنی ادعیه‌خوانی و حتی شادی‌آفرینی هم در حوزه مداحی قرار می‌گیرد.
قسمت بعد توسیع است. توسیع یعنی گسترة کار مداحی که در آن، در ابتدا ایشان آغاز کار و شأن مداح را مشخص کردند و گفتند:
۱ـ «برانگیختن عواطف و عواطف را به کمک اندیشه و خرد بردن». یعنی از عواطف نردبانی ساختن برای صعود به پشت بام خرد.
۲ـ «مداح با بیان هنری و با شیوه و اجرای هنری، معرفت را گسترش می‌دهد». اتصال بین حوزة عاطفه و معرفت در اینجا مطرح شده اس.
۳ـ «شعر، لحن و شیوة حرف زدن باید در این جهت باشد». یعنی بستری که مداح انتخاب می‌کند باید بستری باشد که در آن از عاطفه آغاز و به معرفت ختم شود و این سیر را طی کند و بعد فرمودند که این را چندین بار تکرار کرده‌ام:«ارزش این کار از ساعت‌ها سخن بلیغ و فصیح بیشتر است». به زبان دیگر، اعتبار کار مداحی از اهل منبر بیشتر است.
بعد از توسیع، تحذیر است. ایشان تحذیر کردند: «نکته، شعر و اجرای ضعیف نداشته باشید»، «مخدوش کردن مرزهای شرعی ممنوع»، «عدم توجه به نیازهای روز» مداح باید به نیازها توجه کند؛ مثل دورة جنگ که مداحان در آن زمان تأثیرگذار بودند. مقام معظم رهبری به نام کسی اشاره نکردند؛ اما معلوم است منظورشان چه کسانی هستند و می‌گویند که اگر مداح در آن زمان به این موارد توجه نمی‌کرد جایگاهی نمی‌توانست داشته باشد؛ چون مردم و خانواده‌ها شهید می‌دهند و می‌جنگند. آقا از طرح این مسئله مصداق امروزی را طرح می‌کنند و در همان جلسه «آقای سازگار» را مطرح کردند و می‌فرمایند: «بین عرش و فرش پیوند برقرار کرد» و منظورشان این است که سیر هنرمندانه‌ای در شعرهایشان وجود دارد و تعبیر من این است؛ البته به گونه‌ای هم می‌گویند: «هنرمندانه، موضوع را به امروز رساند» یعنی شما بتوانید مقوله‌هایی را که طرح می‌کنید پیوندی با امروز داشته باشند و به تعبیر دیگر این زمان را فراموش نکنید.
در نکتة بعد که به گمان من تحذیر و تنذیر با هم است، می‌گویند: «مراقب باشید، همه چیز در خدمت معرفت‌افزایی است»؛ یعنی خروجی جلسه شما معرفت افزایی باشد. «شعر، حنجره، لحن و آهنگ همه در خدمت معرفت‌افزایی؛ نه در خدمت اختلاف‌افکنی یا در خدمت تحریک عصبیت» و اشاره می‌کند که سرهایی را بریدند و ... «مراقب باشید تحریک جاهل متعصب نکنید». معلوم است که به چه موردی اشاره می‌کند، جلسة ولادت حضرت زهرا سلام الله علیها است و می‌دانید که عمدة این تحریف‌ها معمولاً در ایام فاطمیه و ولادت حضرت زهرا اتفاق افتاده است. می‌فرمایند: «کمرنگ کردن اختلافات مذهبی و طایفه‌ای» تلاش کنید تا این اختلافات کم شود و اشاره می‌کند که در عصر امام صادق علیه‌السلام نیز این‌گونه بوده است.
در نکتة بعد می‌فرمایند: «تردیدآفرینی، یاس‌آفرینی و ناامیدی نکنید»؛ به نظرم باز هم معلوم است که مخاطب این سخن چه کسانی هستند. بعد از آن این نکته را روشن می‌کنند: «جهاد مداوم نیاز است و نباید به تنبلی، کسالت، انزوا و بیکارگی دعوت کرد که کفران نعمت است»؛ یعنی ما باید جامعه را به تحرک و فعالیت دعوت کنیم؛ شاید به گونه‌ای اشاره به عرفان‌های صوفیانه که به تنبلی دعوت می‌کند، اشاره کرده باشند. در انتها باز هم به تبشیر و تشویق روی آوردند و این جالب است. ورود، فرود و خروج مثل هم شدند؛ می فرمایند: «استعدادهای تازه‌ای بروز کردند که بهتر از گذشته هستند» که حرف قابل تأملی است. می‌گویند که استعدادهای جوان از گذشتگانی که ما می‌شناسم، تواناتر هستند.
«مداحی پراکندن معرفت، حکمت، امید و عقیدة راسخ است.» من جایی ندیدم که اینقدر صریح، روشن و مشخص قلمروه‌های مداحی روی سخنرانی روشن باشد. «مداحی پراکندن معرفت، حکمت، امید و عقیدة راسخ است. مداحی جوشاندن چشمة عواطف در دل‌ها با هنر شعر، آواز و اجراست» تذکری را هم دادند و گفتند که «مراقب خودتان از لحاظ اخلاق، تدین و عفت باشید که مردم می‌بینند» و می‌فرمایند: «امکاناتی وجود دارد که راحت صدا و تصویرها منتشر می‌شود ... مراقب اخلاق و پاکی زبان، پاکی دل و دامن و پاکی دست باشید. اگر چنین باشید، پیش خدای متعال عزیز و محبوب‌اید» و یک نکتة ویژه مطرح کردند که یک نقطة عطف است: «پرهیز از مرثیه و نوحه در مدیحه و مولودی». هر چیز جای خودش را دارد.
البته این نکتة قابل تأملی است که مقام معظم رهبری در دیدار اخیر با مداحان فرمودند: «قالب، محتوا و شکل برنامه مورد تأیید بوده است.»
