کد مطلب : ۴۹۰۲
چند نکته درباره مداحی و مرثیه‌سرایی
قالب شعر به لحاظ برخورداری از وزن و آهنگ و بعد عاطفی، موثرتر و ماندگارتر است؛ از این رو به‌عنوان سلاحی موثر در دفاع از حق و ستایش راستی و راستان به‌كار گرفته شده است.
در تاریخ شیعه شاعرانی برجسته همچون فرزدق، عوف بن عبدالله، كمیت، دعبل و سید حمیری و ... با زیباترین وجهی فضائل اهل بیت(ع) را ترسیم كرده و با سوزناكترین صورت، برای شهدای كربلا مرثیه سروده‌اند.
ائمه(ع) نیز از مداحان و ذاكران، تقدیر و تشویق می‌كردند، صله می‌دادند، برای آنها دعا می‌كردند و برای این كار فضیلت و ثواب بسیار می‌شمردند.
امام صادق(ع) می‌فرماید: «خدا را سپاس كه در میان مردم، كسانی را قرار داده كه به سوی ما می‌آیند و ما را مدح و مرثیه می‌گویند»(۱)؛ امام رضا(ع) در تشویق دعبل به مرثیه‌خوانی در ایام عزای حسینی فرمودند: «ای دعبل، دوست دارم برایم شعر بسرایی و بخوانی، چون این روزها، روزهای اندوه ما اهل‌بیت است»(۲)؛ همچنین حضرت به دعبل توصیه می‌كند كه درباره سیدالشهداء(ع) مرثیه بسراید و بدین وسیله ائمه را یاری كند.
مداحی نوعی الگو دادن به مخاطبان و سنگری برای پراكندن و نشر فضیلت‌ها در قالبی موثر و فراگیر نسبت به همه است و مداحان به جهت اهمیت كارشان در شكل‌دهی افكار و عواطف، از جایگاه ویژه و والایی برخوردارند.
به تعبیر مقام معظم رهبری: «جامعه مداح و ذاكر و ستایشگران اهل بیت(ع)، طبقه‌ای هستند كه در سایه این روش، بیشترین تاثیر را در تعمیق فرهنگ و معارف اسلامی در ذهن مردم دارند... قضیه، فقط قضیه شعر خوانی نیست، مسئله، مسئله پراكندن مدایح و فضایل و حقایق در قالبی است كه برای همه شنوندگان، قابل فهم و درك باشد و در دل آنها تاثیر بگذارد.»
بدیهی است تاثیر مداحان و ذاكران اهل‌بیت(ع) در تبیین و تعمیق معارف دینی، به رعایت نكات زیر درباره اشعار مدح و مرثیه بستگی دارد:
۱) محتوای اشعار باید از متانت، دقت، اعتبار و استناد برخوردار باشد و از حرف‌های سست و بی‌مدرك، یا دروغ و جعلیات و مطالب ضعیف و احیانا وهن‌آمیز نسبت به معصومین، بشدت باید پرهیز كرد.
۲) از آنجا كه شعر مدح و مرثیه، عامل انتقال فرهنگ است، باید سطح آن بالا و ارزشمند و عمیق باشد تا به جامعه اسلامی و پیروان ائمه، بینش و بصیرت و عمق در فهم و فكر بدهد.
۳) اشعار مراثی و مدایح، در عین حال كه باید از وزانت و استواری برخوردار باشد، نباید چنان مغلق و پیچیده شود كه برای شنوندگان و خوانندگان، گویایی و رسایی خود را از دست بدهد و نتواند با عامه خلق، ارتباط برقرار كند.
۴) مداحان و ذاكران اهل بیت(ع) نباید اجازه دهند كه شعرهای ضعیف و سست و فاقد قوت ادبی و صلاحیت شعری رواج یابد.
۵) شاعران مدیحه‌سرا و مرثیه‌سرا، باید با درك اهمیت و والایی مكانت خویش، در حد مطلوب خلوص و تقوا و مناعت طبع و ثبات قدم و عقیده و عشق و ولای به اهل‌بیت عصمت باشند.
۶) شاعر اهل‌بیت(ع)، باید همیشه با توجه به زمان و مكان و شرایط، رسالت اجتماعی و تعهد شیعی خود را به اثبات برساند و سروده‌هایش دارای پیام و جهت باشد.
۷) خوب سرودن درباره ائمه (ع)، نیاز به غنای فكری و معلومات عمیق شاعر دارد. بنابراین شاعران باید اهل مطالعه در متون و منابع باشند و شور و شعور را در شعر خویش درآمیزند و پخته و پرمحتوا بسرایند(۳)
پی‌نوشت‌ها:
۱) وسائل‌الشیعه، ج۱۰، ص ۴۶۹
۲) جامع احادیث الشیعه، ج۱۲، ص۵۶۷
۳) برگرفته ازكتاب فرهنگ عاشورا، جواد محدثی، صص۴۴۷-۴۴۱
در تاریخ شیعه شاعرانی برجسته همچون فرزدق، عوف بن عبدالله، كمیت، دعبل و سید حمیری و ... با زیباترین وجهی فضائل اهل بیت(ع) را ترسیم كرده و با سوزناكترین صورت، برای شهدای كربلا مرثیه سروده‌اند.
ائمه(ع) نیز از مداحان و ذاكران، تقدیر و تشویق می‌كردند، صله می‌دادند، برای آنها دعا می‌كردند و برای این كار فضیلت و ثواب بسیار می‌شمردند.
امام صادق(ع) می‌فرماید: «خدا را سپاس كه در میان مردم، كسانی را قرار داده كه به سوی ما می‌آیند و ما را مدح و مرثیه می‌گویند»(۱)؛ امام رضا(ع) در تشویق دعبل به مرثیه‌خوانی در ایام عزای حسینی فرمودند: «ای دعبل، دوست دارم برایم شعر بسرایی و بخوانی، چون این روزها، روزهای اندوه ما اهل‌بیت است»(۲)؛ همچنین حضرت به دعبل توصیه می‌كند كه درباره سیدالشهداء(ع) مرثیه بسراید و بدین وسیله ائمه را یاری كند.
مداحی نوعی الگو دادن به مخاطبان و سنگری برای پراكندن و نشر فضیلت‌ها در قالبی موثر و فراگیر نسبت به همه است و مداحان به جهت اهمیت كارشان در شكل‌دهی افكار و عواطف، از جایگاه ویژه و والایی برخوردارند.
به تعبیر مقام معظم رهبری: «جامعه مداح و ذاكر و ستایشگران اهل بیت(ع)، طبقه‌ای هستند كه در سایه این روش، بیشترین تاثیر را در تعمیق فرهنگ و معارف اسلامی در ذهن مردم دارند... قضیه، فقط قضیه شعر خوانی نیست، مسئله، مسئله پراكندن مدایح و فضایل و حقایق در قالبی است كه برای همه شنوندگان، قابل فهم و درك باشد و در دل آنها تاثیر بگذارد.»
بدیهی است تاثیر مداحان و ذاكران اهل‌بیت(ع) در تبیین و تعمیق معارف دینی، به رعایت نكات زیر درباره اشعار مدح و مرثیه بستگی دارد:
۱) محتوای اشعار باید از متانت، دقت، اعتبار و استناد برخوردار باشد و از حرف‌های سست و بی‌مدرك، یا دروغ و جعلیات و مطالب ضعیف و احیانا وهن‌آمیز نسبت به معصومین، بشدت باید پرهیز كرد.
۲) از آنجا كه شعر مدح و مرثیه، عامل انتقال فرهنگ است، باید سطح آن بالا و ارزشمند و عمیق باشد تا به جامعه اسلامی و پیروان ائمه، بینش و بصیرت و عمق در فهم و فكر بدهد.
۳) اشعار مراثی و مدایح، در عین حال كه باید از وزانت و استواری برخوردار باشد، نباید چنان مغلق و پیچیده شود كه برای شنوندگان و خوانندگان، گویایی و رسایی خود را از دست بدهد و نتواند با عامه خلق، ارتباط برقرار كند.
۴) مداحان و ذاكران اهل بیت(ع) نباید اجازه دهند كه شعرهای ضعیف و سست و فاقد قوت ادبی و صلاحیت شعری رواج یابد.
۵) شاعران مدیحه‌سرا و مرثیه‌سرا، باید با درك اهمیت و والایی مكانت خویش، در حد مطلوب خلوص و تقوا و مناعت طبع و ثبات قدم و عقیده و عشق و ولای به اهل‌بیت عصمت باشند.
۶) شاعر اهل‌بیت(ع)، باید همیشه با توجه به زمان و مكان و شرایط، رسالت اجتماعی و تعهد شیعی خود را به اثبات برساند و سروده‌هایش دارای پیام و جهت باشد.
۷) خوب سرودن درباره ائمه (ع)، نیاز به غنای فكری و معلومات عمیق شاعر دارد. بنابراین شاعران باید اهل مطالعه در متون و منابع باشند و شور و شعور را در شعر خویش درآمیزند و پخته و پرمحتوا بسرایند(۳)
پی‌نوشت‌ها:
۱) وسائل‌الشیعه، ج۱۰، ص ۴۶۹
۲) جامع احادیث الشیعه، ج۱۲، ص۵۶۷
۳) برگرفته ازكتاب فرهنگ عاشورا، جواد محدثی، صص۴۴۷-۴۴۱
