مردم باید عادت ها و رسومشان را اصلاح کنند

هر ساله عده بسیاری از افراد در ماه محرم در مجالس عزاداری شرکت می کنند و به پای منبر واعظان، سخنرانان و مداحان در اقضی نقاط کشور حاضر می شوند، آنچه که از نظر بعضی مطرح می شود این است که عزاداران حسینی چه رفتاری باید از خود نشان دهند تا متناسب با شان یک فرد مسلمان و دیندار باشد؟ رسوماتی که مردم در عزاداری ها به کار می برند چه اندازه با خرافات عجین شده و باید اصلاح شود؟ مردم چگونه می توانند به برخی مداحی هایی که بعضی اوقات با غلو و کار بردن کلمات نادرست همراه شده توجه نکنند؟

این موارد سوالاتی است که حجت السلام و المسلمین محمد حسن موحدی ساوجی استاد دانشگاه مفید قم  به آنها پاسخ می دهد..

متن گفت وگو با موحدی ساوجی به شرح زیر است:

*هر ساله در ایام ماه محرم نوع رفتار افراد مد نظر قرار می گیرد، افراد در این ماه و در هنگام حضور در مراسم های مذهبی چگونه باید رفتار کنند تا متناسب با شان مجالس عزاداری سیدالشهدا باشد؟

ابتدا ما بای به این توجه کنیم که اصلا چه شد، حادثه ای به این عظمتی در زمانی که حدود ۵۰ سال از رحلت پیامبر می گذشت اتفاق افتاد؟ چطور شد جامعه به جایی رسید که شخصیتی مثل امام حسین (ع) با آن همه سفارشی که از طرف پیامبر درباره ایشان شده بود اینگونه به شهادت برسد و کسی هم حمایت نکند؟ چه تبلیغات سوء و چه توجیحات شرعی شده بود؟ چرا که افرادی که امام حسین (ع) را شهید کرده بودند غیر مسلمان نبودند، نمی توانیم بگوییم همه آنها به دنبال دنیا بودند یکسری ها در آن زمان واقعا فکر می کردند که در مسیر حق گام بر می دارند و اسلام را تقویت می کنند.

یکی از مسایل مهمی که مبلغان در این ماه باید به آن توجه کنند تشریح این نکته است که اگر هدف در این ایام به صرف یک عادت این باشد که افراد هر ساله مراسمی بگیرند، گریه و عزاداری کنند ـ اگرچه این مورد در جای خود مطلوب است ـ یقینا ما نمی توانیم به هدف امام حسین (ع) پی ببریم و جامعه اسلامی را دینی کنیم. باید ببینیم که شرایط چگونه بوده، چه زمینه هایی ایجاد شد که جامعه به آنجا رسید؟ باید جلوی این شرایط گرفته شود و به عبارتی دیگر سعی شود جامعه اسلامی در شرایط آن زمان قرار نگیرد . همچنین باید ببینیم هدف امام حسین (ع) چه بوده است؟ آیا صرفا شهادت بود یا امر به معرو ف و نهی از منکر؟

*قطعا هدف امام حسین (ع) امر به معروف و نهی از منکر بوده است، با توجه به اهمیت این فریضه به ویژه در این روزهای عزاداری در جامعه چگونه باید پرداخته شود؟

اولین چیزی که از امر به معروف و نهی از منکر می فهمیم این است که دامنه اصلی آن اجتماع و امور اجتماعی اسلام است نه امور صرفا شخصی افراد.

من تصریح می کنم که ما نباید این فریضه را صرفا به یک امور شخصی ولو گناهی مثل حجاب خلاصه کنیم، در حال حاضر جامعه ما به گونه ای شده است که تا اسمی از امر به معروف و نهی از منکر می آید ذهن افراد به این سمت می رود که اگر کسی بدحجابی دید او را نهی از منکر کند یا کسی موسیقی گوش کرد او را نهی کنیم. امام حسین (ع) هدف از قیام خود را امر به معروف و نهی از منکر و اصلاح امت جدش قرار داده است، اصلاح کل جامعه، اصلاح حاکمیت اسلامی و اصلاح بعضی از سنت هایی که به غلط به عنوان سنت اسلامی ترویج شده بود.

*در ایام عزاداری امام حسین (ع)، بحث مداحی ها و سخنرانی ها نیز داغ می شود و گاهی اوقات مطرح می شود که برخی از مداحان از مطالب نادرست درباره واقعه کربلا و امام حسین (ع) استفاده می کنند تا مردم را به گریه وا دارند، آیا به گریه واداشتن مردم با هر روش و ترفندی جایز است؟

هدف امام باید توسط مبلغان برای مردم توضیح داده شود. در حال حاضر ما در شرایطی هستیم که علیه شیعیان اینگونه تبلیغ می شود که ما افرادی هستیم که نسبت به ائمه غلو می کنیم، بعضی از وهابیان تبلیغ می کنند که شیعیان مشرک هستند. به ویژه روی این سخنم با مداحان است؛ مداحان در مداحی های خود بهانه به دست دشمنان ندهند، مطالبی را عنوان نکنند که دشمنان از این مطالب سو استفاده کنند و افراد را برای مشرک جلوه دادن شیعیان فریب دهند. چرا باعث ایجاد اختلاف شویم؟ حتی اگر بیان یکسری از مطالب باعث ایجاد اختلاف و سو استفاده وهابیان هم نشود برخی از مطالب اساسا غلط هستند. ما از تحریفات باید دوری کنیم. بسیاری از بزرگان ما به ویژه شهید مطهری تاکید داشتند که از تحریفات به ویژه دروغ گفتن پرهیز شود. گاهی در عزاداری ها، مداحان برای اینکه گریه مردم را در بیاورند مطالب نادرستی را بیان می کنند و هدفشان فقط به گریه درآوردن مردم و پر شور کردن مجلسشان است. گاهی دروغ هایی به امام حسین (ع) نسبت می دهیم که به تعبیر شهید مطهری ظلمی که از این طریق به امام حسین (ع) می شود، بیشتر از ظلمی است که امثال شمر به امام روا داشتند. امام حسین (ع) با عزت کشته شد ولی ما در بسیاری از مداحی ها و سخنرانی ها ایشان را ذلیل می کنیم. اینها چقدر با هدف امام حسین (ع) هم خوانی دارد؟ مگر فقط گریه هدف بوده؟ گریه برای امام حسین خیلی ثواب دارد اما این نکته را هم باید توجه کنیم که نام حسین (ع) را بردن خودش نهی از منکر و است. گریه کردن در جهت هدف قیام امام حسین (ع) بوده امام حسین (ع) نماد امر به معروف و نهی از منکر بوده و گریه وسیله بوده برای پیشبرد هدف امام حسین. علی رغم اینکه شنیدم بزرگان دینی ما در دوران معاصر تذکر دادند اما عمل نمی شود. باید رسانه های ما از جمله صدا و سیما به این نکات عمل کنند مخصوصا صدا و سیما که همه افراد و گروه ها به آن دسترسی دارند مطالب دروغ را پخش نکند، مداحی هایی که غلو آمیز و تفرقه انگیز است را پخش نکند و مداحی هایی را که برای قتل شیعیان بهانه به دست دشمنان می دهد پخش نکند و در این خصوص تذکر جدی دهند.

*حال مردم عادی یعنی عزاداران و کسانی که در مجالس عزای امام حسین (ع) شرکت می کنند چه رفتاری باید از خود نشان دهند که در عین حال پسندیده هم باشد؟

زمینه ساز همین آفت ها و آسیب ها مردم عادی هستند، یعنی فرد هدفش این است که به مجلس امام حسین برود فقط گریه کند و بیش از اینکه از مجلس امام حسین محتوا را طالب باشد احساسات را طالب است. بسیاری از مردم در مجالس به دنبال این هستند که احساسات خود را به امام حسین (ع) نشان دهند که البته در جای خودش خیلی خوب است، ابراز احساسات نسبت به امام حسین، مداحی کردن و گوش دادن، شعر گرفتن و ... در جای خودش خوب است اما اینها باید مقدمه ای برای محتوا باشد.

الان چقدر از مجالسی که احساساتش کم باشد ولی محتوایش زیاد باشد استقبال می شود؟ در گذشته مداحی مقدمه ای برای سخنرانی ها بود اما الان سخنرانی ها مقدمه ای بر مداحی شده است ضمن اینکه مداحی های امروز از سبک ها و ریتم های جدیدی هم برخوردار شدند. چه در عزا و چه در ولادت باید حریم ائمه حفظ شود، به یاد دارم که دست خطی از مرحوم گلپایگانی و اراکی در زمان حیاتشان دیدم که با صراحت کف زدن در مولودی های ائمه را تحریم کرده بودند و حرفشان این بود که این کار باعث می شود که حریم شکسته شود. البته من با غلط یا درست بودن این حرف کاری ندارم.

مجالس امام حسین (ع) باید به گونه ای باشد که مناسب با شان حضرت باشد و مداحی های به گونه ای نباشد که با مجالس لهو و لعب یکی شود. درست است که هدف جذب جوانان است اما جوانان را باید از مسیر درست جذب کرد نه از مسیر غلط. متاسفانه بعضی ها سبک جدید مداحی ها را رایج کردند که گاهی انسان از حالت عادی می خواهد خارج شود. به طور خلاصه مداحی ها و سخنرانی ها یکی از نظر شکلی باید به گونه ای باشد که مناسب با حریم ائمه باشد و یکی از نظر محتوایی عاری از دروغ و تحریف باشد.

مردم خود زمینه ساز این موارد هستند، وقتی مجلسی را که محتوایش زیادتر است اما احساسات اش کمتر است خلوت می کنند در اصل دارند تشویق می کنند که سخنران کمتر به محتوا بپردازد و بیشتر به احساسات بپردازد. احساسات و بیان مسائل و ذکر مصیبت مثل نمک غذا می ماند، در حد معمولی باید باشد اما اصل محتوا است. اگر ذکر مصیبت و احساسات نباشد مانند غذای بی نمک می ماند اما اگر بیش از حد هم باشد غذا قابل خوردن نیست. این آفت بزرگی است که بزرگان و مراجع ما هم خیلی به آن تاکید کردند اما نمی دانم چرا به آن عمل نمی شود و به نظر من خود مردم باید عادت ها و رسومشان را اصلاح کنند.

همیشه در ایام عزاداری سالار شهیدان شاهد این هستیم که افراد مختلفی با عقاید و ظواهر متفاوتی در مجالس حضور پیدا می کنند، چرا چنین اتفاقی می افتد؟ برخی معتقدند افرادی که با ظاهر ناموجه در این مجالس حضور می یاند هدفشان خودنمایی است. آیا برخوردهای نادرست با این افراد و طرد کردن آنها درست است؟

اصل قضیه را به صورت کلی قبول دارم که هدف ها مختلف است، در بحث اینکه کسی خودش را می خواهد نشان دهد هم در دختران و پسران، هم در روحانیون و هم در مداحان وجود دارد. اهداف مختلف است اما ما به صورت بخصوص نمی توانیم دست بگذاریم و بگوییم فردی که با چهره یا شیوه نامناسبی به مجالس آمده آیا واقعا مخلصانه آمده یا نه؟ چون میانشان فرد مخلص هم دیده می شود ما نمی توانیم ارزیابی ای داشته باشیم. البته اگر به گونه ای آمده باشد که نظم عمومی بهم بریزد باید تذکر داده شود اما اینکه بخواهیم جلوگیری کنیم یا مثلا طرد کنیم کار درستی نیست ولو اینکه ظاهر خوبی نداشته باشد. وقتی چنین فردی یک قدم جلو آمده سخنران و مداح باید به گونه ای رفتار کنند که این فرد یک قدم دیگر هم جلو بیاید. مگر خود ما مخلص ایم و تمام رفتارهایمان در اخلاص خداوندی است؟

دیگر مردم عادی و یا حکومت نباید درباره حضور افراد با ظاهری نامناسب در مجالس عزاداری دخالت کنند .چرا فردی که وارد مجلس امام حسین می شود اما ظاهر نامناسبی دارد را طرد کنیم، باید جذبش کنیم.

شاید خیلی ها اصلا هدفشان امام حسین نباشد مثلا یک نفر برای شام در مجلس شرکت کرده اما آیا من می توانم جلوی در بایستم و به فردی بگویم تو برای شما آمده ای پس از مجلس خارج شو؟ فقط خدا به انگیزه افراد اگاه است. ولی اگر به گونه ای باشد که مثلا دو فرد نا محرم دست یکدیگر را گرفته اند و در عین حال سینه می زنند یا شئونات اسلامی را رعایت نمی کنند می توان تذکر داد البته منظورم از شئونات اسلامی این است که واقعا حرام باشد نه اینکه سلیقه ای باشد. تذکر دادن فقط به این نیست که افراد را طرد کنیم. نهی از منکر به طرد کردن نیست. غیر مستقیم هم می شود نهی از منکر کرد. در احادیث آمده که افراد در یک درجه از ایمان قرار ندارند. ما اگر بخواهیم مثلا شاقول بگذاریم و درجه ایمان افراد را بسنجیم بالاخره همه نسبت به هم بالا و پایین دارند و اگر اینگونه حساب کنیم نهایتش فقط چهارده معصوم باقی می مانند.

*اما هستند کسانی که اعتقادات قلبی دارند و هدفشان امام حسین است اما خب ظاهرشان ممکن است به زعم ما نامناسب باشد.

اکثریت همینطور هستند به خصوص درباره امام حسین. ممکن است غیر مسلمان هم باشد ولی اعتقاد داشته باشد. اما از متدینان فکر می کنند این موارد که پیش می آید باید فرد را طرد و از مجلس بیرون کنند. اگر بخواهیم علنی به آن شخص تذکر دهیم و آن فرد در جمع خجالت بکشد منکرش بیشتر از ظاهر آن فرد است. به گونه ای باید تذکر داده شود که طرف احساس خجالت نکند چون اگر حساس خجالت کند نتیجه اش این می شود که مساجد ما در این یکی دو دهه اخیر از جوانان خالی شدند. راجع به عزاداری امام حسین نباید سخت بگیریم اما به صورت غیر مستقیم نهی کنیم و تذکر دهیم . البته نهی از منکر اختصاص به رعایت نکردن شئونات اسلامی ندارد، در این قضیه بزرگترین نهی از منکر باید نسبت به آقایان مداح و سخنرانی هایی که دارند امام حسین را تحقیر می کنند انجام شود. برخی امام حسین را در نگاه جوان و نوجوانی که تازه در این مجالس قدم گذاشته و تازه می خواهد امام حسین را بشناسد ذلیل می کنند. ما هدفمان در آوردن گریه مردم است اگر جامعه ما به سوی محتوا رفته بود الان زمینه به گونه ای فراهم شده بود که حادثه کربلا دیگر تکرار نشود. چرا الان امام عصر غایب هستند؟ برای اینکه زمینه عمومی در میان خود مسلمانان هم فراهم نیست.

سطح فرهنگ مردم بالا نرفته و به محتوا توجه نشده است.نهی از منکر را باید در مورد کسانی که بیشتر تاثیر گذار هستند پیاده کنیم. جوانی که با ظاهر نادرستی امده اگر چه او هم باید نهی شود اما تاثیرش خیلی خیلی خیلی کم است نسبت به سخنران و مداحی که مطلب غلطی رابیان می کند و این مطلب غلط به صورت گسترده پخش می شود و آثار سویی برای شیعیان دارد و خیلی از افراد را نسبت به شیعه بدبین می کند و مستمسک می شود برای بسیاری از عملیات انتحاری علیه شیعیان.

*ما دارای جامعه ای هستیم که امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یک اصل در آن مطرح است، در اکثر موارد مراسم عزاداری اجازه می دهیم هر تیپ و سلیقه ای در عزاداری ها شرکت کنند اما چرا این را فقط به امام حسین و محرم محدود می کنیم و در کل جامعه و در تمام طول سال این روند را پیاده نمی کنیم؟ آیا این قضیه تبعاتی بر روی دین گریزی جوانان ما ندارد؟

اولا گاهی اوقات بعضی از اعمال از نظر عرف خلاف است اما از نظر شرع خلاف نیست. مثلا اینکه پسر جوانی لباس آستین کوتاه پوشیده باشد معلوم نیست که خلاف شرع باشد اما در بعضی از عرف ها این را خلاف می دانند یا اینکه خانمی با مانتوی کاملا پوشیده باشد این یقینا خلاف شرع نیست اما اگر وارد مسجدی شود ممکن است بعضی ها به گونه ای دیگر به او نگاه کنند اینها منکری نیست که بخواهد نهی شود و اگر کسی بخواهد با نگاه دیگری به او نگاه کند او منکر می شود، ثانیا اینکه فردی کار منکری انجام داده است این را از راهش می توان نهی کرد حتی در روزهای عادی و دور از مراسمات مذهبی. اگر از راه درست نباشد افراد جذب نمی شوند.  پیامبر و ائمه ما افراد معاند را چگونه جذب کردند ؟ آیا اینگونه جذب کردند واقعا؟

ما باید روشمان را تغییر دهیم و این فقط اختصاص به زمان عزاداری امام حسین ندارد. امام موسی صدر در لبنان چه روشی به کار برد؟ روشی به کار برد که مسیحی ها او را مسیح زمان حساب می کردند. در زمان حاضر اگر واقعا می خواهیم که جوانانمان را از دست ندهیم بیشتر باید به سمت روش امثال امام موسی صدر برویم. روش جذب نه روش طرد. متاسفانه ما مدام از روش طرد استفاده کردیم که نتیجه اش خالی شدن مساجد از جوانان است.