ضرورت‌ایجاد مدرسه مدح و مرثیه(1)
به گزارش خیمه، از جمله هدیه و ارمغان این سفر روحانی، سوغاتی بود که به تناسب سن و سال استاد احمد ابراهیمی، هوشمندانه تهیه نموده و با قراری که با بنده (پورامید) گذاشت و کسب اجازه از محضر استاد ابراهیمی(1) شرفیاب حضور این مرد معنوی، معتقد و وارسته شدیم.
در ساعات انتهایی روز و ابتدایی یک شب آدینه، با استاد ابراهیمی و جناب محمودی دربارۀ وضع موجود حوزۀ مرثیه‌خوانی و مداحی و در یک عبارت (خوانندگی مذهبی) به سخن و صحبت نشستیم.
و صد البته با وجود نقاط مشترک بسیار و نظرات واحد و مباحث بدیهی و ... برای استفادۀ بیشتر خود و خوانندگان، بعضاً در موضع مخالف قرار گرفتم تا از نظرات ارزشمند هر دو بزرگوار، بهتر و روشن‌تر بتوان بهره برد.
حجم مطالب و گفته و شنیده‌ها بسیار بود و با اندکی خلاصه کردن و چکیده نمودن، ان‌شاء‌الله در دو نوبت بتوانیم تقدیم عزیزان و علاقه‌مندان نمایم.
پورامید: جناب سهیل محمودی! به دلیل کسوت ارزشمند و سابقۀ هنری استاد احمد ابراهیمی در آواز ایرانی و دوستی‌ها و نزدیکی‌هایشان با برخی خوانندگان مذهبی و همجنس به دلیل دغدغه‌ها و توجهات ایشان به این بخش که او را در جایگاهی بی‌نظیر قرار می‌دهد و قطعاً شما نیز با بنده هم‌عقیده هستید، می‌خواهم پرسش را از ایشان آغاز کنم که ضمن این که ذکر خیری از بزرگان و درگذشتگان معاصر خویش می‌نمایید، بفرمایید که وضعیت امروزین مداحی و مرثیه‌خوانی در نظر شما چگونه است؟
استاد ابراهیمی: ضمن عرض ادب و تشکر از شما باید مختصر عرضه بدارم که در گذشته این توفیق برای ما و هم‌دورگان وجود داشت که صداهای بسیار شنیدنی، تأثیرگذار و مطلع را بارها بشنویم. افرادی که به دلیل خلوص و صفای درون و صداقت در بیان احساس، وارستگی و بی‌اعتنایی به برخی امتیازات دنیوی یا شهرت و یا این‌گونه موارد با استفاده از شناخت شعر و ادبیات و حماسه و اسطوره و تاریخ و نیز تعلیم و تربیت صدا و حنجره، هر کجا که می‌خواندند، همه را مجذوب و تحت‌تأثیر قرار می‌دادند. یکی از آنان که استاد همه به شمار می‌آمد، آقای سید حبیب‌الله ستایشگر بود.
محمودی: پدر همین آقای ستایشگر
استاد ابراهیمی: بله، آقای مهدی ستایشگر که مجلۀ هنر موسیقی را منتشر می‌کنند و خود نیز نوازندۀ بسیار ماهر سنتورند و احاطۀ کم‌نظیری بر موسیقی دارند؛ پدرشان مداح بود و در تهران اولین محسوب می‌شد.
محمودی: در محله‌های قدیمی تهران بیشتر فعالیت داشتند.
استاد ابراهیمی: ایشان شعر را عالی می‌خواند و ردیف‌های موسیقی ایرانی را خیلی خوب می‌دانست؛ وقتی که دور هم جمع می‌شدیم و آقای ارسلان درگاهی شروع به نواختن می‌کرد، اگر چنانچه مرحوم بنان یا آقای ادیب خوانساری آنجا بودند، در حضور ایشان نمی‌خواندند و می‌گفتند تا ایشان (سیدحبیب‌الله) نخوانند، ما نمی‌خوانیم.
برای این که می‌ترسیم یک وقت چیزی بخوانیم که مورد ایراد ایشان قرار بگیریم و ... بعد از او، سید جواد ذبیحی بود که یادم هست مدت سی سال متوالی شب‌های رمضان ایشان مردم را سرگرم می‌کرد با استفاده از اشعار خوب مذهبی و صدای بسیار قشنگی که داشت و خوب هم می‌خواند و به ردیف‌ها هم آشنا بود.
نفر بعدی آقای عرفان و بعد از او آقای احمدیان بود؛ پس از او آقای محمود ذوالقدر بود که فکر می‌کنم با این آقای محمدابراهیم ذوالقدر که تدریس آواز می‌کنند، نسبت داشت؛ ایشان هم دارای صدایی خوش بود و به ردیف‌ها نیز آشنایی داشت.
محمودی: آقای یزدانی هم بود.
استاد ابراهیمی: آنها دنیا را ترک کردند و رفتند، خداوند آنان را رحمت کند؛ الان این دوستانی که به اصطلاح مداح هستند، اولاً صدایشان اغلب خوب نیست، صدای مداح بایستی آن‌قدر خوب باشد که به محض این که یک بیت شعر خواند، بتواند مردم را به سوگ ببرد و مردم گریه کنند.
به هر حال این‌ها صدایشان مطلوب نیست؛ دوم این که صدای خوانندگی ندارند، سوم این را شعر را نمی‌شناسند و به ردیف‌های موسیقی ایرانی آشنا نیستند؛ متأسفانه دیده و شنیده می‌شود که ترانه‌هایی که در قدیم خوانده شده، و یا اینک هم خوانده می‌شود، آنها این ترانه‌ها را برمی‌دارند و روی آن شعرهای مذهبی می‌گذارند و همان را می‌خوانند...
پورامید: یعنی ملودی‌هایی که در حال و هوای مذهبی ساخته نشده را با تغییر اشعار و بدون توجه به ریتم و سرعت ملودی و یا فضای شاد یا غیر شاد ترانه‌ها، فقط به دلیل کلمات و جملات مذهبی، می‌پندارند که مذهبی می‌شود؟
استاد ابراهیمی: بله، همان را می‌خوانند و من معتقدم بایستی شورایی اصولاً در سازمان اوقاف و حج و زیارت، شورایی از هنرمندان و اهل نظر جمع کنند و از مداحان دعوت کرده و امتحان بگیرند.
افرادی که صدایی مناسب و نیز سوادی در خور دارند را تحت آموزش ویژه قرار دهند و پس از طی مراحل و مراتب لازم، برایشان کارت و مجوز صادر کنند که این کارت‌ها به منزلۀ آن باشد که دارندۀ کارت مجاز است و از طرف کارشناسان مورد تأیید قرار گرفته و آنانی که درست نمی‌خوانند، بدون کارت بمانند و به مردم هم از طرف دیگر اطلاع داده شود که چنانچه مراسم عزاداری دارند، فقط از مداحانی که کارت دارند دعوت شود و آنان فقط مقبول و مجاز باشند که به اجرای مراسم و خواندن در مراسم بپردازند.
دیگر علاقه‌مندان به مداحی که در آزمون مردود شده‌اند، ولی زمینه دارند را یک یا دو سال تحت آموزش قرار دهند تا این که ضعف‌هایشان برطرف و صدایشان درست شود.
علی ایّ حال باید استاد ببینند و اگر کسی استاد ندیده باشد، اگرچه صدای مناسبی هم داشته باشد، نباید به آنان گفت و پذیرفت که مداح‌اند و خوانندۀ مذهبی ایرانی مثل خوانندۀ آواز بایستی اطلاعات موسیقی ایرانی داشته باشد.
پورامید: جناب استاد چه ضرورتی دارد که خوانندۀ آواز مذهبی، همۀ دویست و اندی یا حداقل دویست گوشۀ آواز ایرانی را فرا بگیرد و بلد شود؛ حداقل‌ها را نباید در نظر گرفت که مثلا به جای تعدد گوشه‌ها به تعمق گوشه‌ها بپردازند و هر آنچه را که لازم است بدانند، اما به نحو عالی و بسیار مطلوب، نظر حضرتعالی چیست؟
استاد ابراهیمی: آقایان خوانندۀ مذهبی باید آوازهای شور، دشتی، ابوعطا، شوشتری، درآمد همایون، را در حد عالی بیاموزند و احاطه و اشراف کامل پیدا کنند، در این آوازها گوشه‌های مهجور زیاد است مثل کرد بیات، بیات کرد (که می‌دانید با هم فرق می‌کنند)، حجاز، حسینی، عزال، قرایی و ... که اگر یاد بگیرند و خوب بخوانند کارشان را انجام می‌دهد و برای یادگیری بایستی چند سالی زحمت بکشند.
عرض کردم سازمان اوقاف باید حتماً اجازۀ خواندن بدهد و اگر اجازه نداد به برخی، آنها نباید بخوانند برای این که صدایی بد دارند، بد هم می‌خوانند، شعر را هم نمی‌شناسند و این واقعاً خوب نیست وقتی که ما داریم عزاداری می‌کنیم، شعری که دربارۀ عزا و سوگ نباشد، به درد مجلس سوگ نمی‌خورد.
باید یادشان داد و آموزش هم که کتاب جوهری یا کتب متعدد دیگر را بخوانند و از روی کتاب شعرها را یاد بگیرند و بعد هم باید ردیف بیاموزند که بشوند یک خوانندۀ ردیف‌خوان شعرشناس مذهبی و این آوازها را باید کار کنند و دوباره تأکید می‌کنم که مربوط به اوقاف یا سازمان تبلیغات می‌شود که بایستی حتماً همت کنند و این ریشه‌ها را درست نمایند.
پورامید: از فرمایش شما برمی‌آید که شایسته و لازم است که یک آموزشگاه یا مدرسۀ عالی برای این کار در نظر گرفته شود و در حد ضرورت تأسیس آن را مفید می‌دانید؟
استاد ابراهیمی: مسلماً البته مدرسۀ عالی شاید نه ولی مدرسۀ مقدماتی که مقدمات کار را تعلیم بدهد.
محمودی: ببینید ( با پوزش از استاد که وارد گفتار ایشان می‌شود) مثلاً جایی مثل مدرسۀ شهید مطهری یا همان مسجد سپهسالار سابق که یک سری فعالیت‌های تبلیغی می‌کند و این هم مثل یک کار تبلیغی انجام دهد و یا منزل مرحوم آقای فلسفی واعظ، الان به مرکز مبلغان و مرکز سخنرانان تبدیل شده و آنان تربیت می‌شوند برای وعظ و می‌شود از این مراکز استفاده کرد...
استاد ابراهیمی: چندان کار سخت و زمان‌بری هم نیست. هفته‌ای دو ساعت یا دو تا دو ساعت در هفته کفایت می‌کند.
پورامید: چند سال قبل حوزۀ هنری سازمان تبلیغات به این کار مبادرت ورزید و نمی‌دانم ادامه دارد یا نه؛ منتها اساس و محور را بر آموزش در شاخه‌های شعر و ادبیات و نیز تاریخ و روایات قرار داده بودند ولی عرض بنده عمدتاً مربوط به مقولۀ موسیقی و آموزش‌های موسیقیایی مداحان است.
مثلاً فرض کنید به لحاظ زیبایی‌شناسی (زیبایی‌شناسی خوانندگی و آواز) به نظر می‌رسد که از معیارهای اصولی دور شده‌ایم و ضرورت نگرش جدی و توجه دقیق در این بخش به چشم می‌خورد و گویا برخی از مداحان امروز (که در اکثریت هم هستند) تعمد دارند که صدایشان را به شکلی بد به گوش مردم برسانند، یعنی محاسنی مثل صدای تحریردار یا خسته و خش‌دار و نیز صداهایی که سوخته نامیده می‌شوند درست فهمیده نشده و مداحان در جهت عکس و مقابله حرکت می‌کنند و با اغراق در حالت‌های تودماغی یا خیشومی غنّه و نیز لحن‌های ملال‌انگیز که به درستی بخش‌هایی مهم در خوانندگی مذهبی هستند، سعی در ایجاد صدایی ناز نمایند.
بنده بارها برای ترسیم این صداها گفتم در مقابل اصطلاح حنجره‌ها و صداهای دندانه‌دار و خش‌دار انگار مداحان صدای آج‌دار یا خش‌ساز بیرون می‌دهند که بر اعصاب و روح و روان شنونده تأثیری منفی (ولو غیر مستقیم و در درازمدت) دارد و فضای آرامش‌آفرین و توجه‌برانگیز و معنویت‌افزا را به فضایی عربده‌ناک و پر سر و صدا و لبالب از نعره و فریاد می‌نمایند، در حالی که ظرافت‌ها و دقائق و نازکی‌هایی در آواز و بیان موسیقی هست که با فراگیری آن و رعایت آنان حتی بدترین و گوشخراش‌ترین صداها را می‌توان تا اندازه‌های زیادی تغییر داد و شنیدنی یا حداقل قابل تحمل نمود و ... حال نظر شما را بپرسم به‌ویژه در این پنجاه سال آموزش‌تان قطعاً مصادیق و شواهد بسیاری را می‌توانید برایمان بیان نمایید؟
استاد ابراهیمی: در سال های قبل از انقلاب آقاس سید جواد ذبیحی ...
1. استاد ابراهیمی متولد 1305 است و کهن سال ترین معلم آواز ایران محسوب می شوند که بیش از پنج دهه سابقه تدریس دارند.
ادامه دارد ...
