راهبرد صحیحی برای عزاداری و جشن های اهل بیت(ع) نداریم

فهیمه ابراهیمی:‌ حادثه عاشور عظیم ترین حادثه در تاریخ اسلام و تشیع است که توجه به اصل فلسفه این قیام می تواند چراغی برای نجات بشریت از گمراهی باشد. اما چه عواملی باعث شده که توجه به ظاهر جای توجه به محتوا را بگیرد؟. 
حجت الاسلام والمسلمین محمد سالار معاون امور بین الملل مجمع جهانی اهل بیت(ع) با اشاره به اینکه راهبرد صحیح و دقیقی برای عزاداری نداریم اظهار کرد: وقتی راهبرد دقیق باشد می­توان برای عزاداری­ها یک سری برنامه­های دقیقی را ترسیم کرد. همچنین محتوایی که برای عزاداری­ها در نظر گرفته شده بایستی از هر گونه بدعت و مسایلی که غیر مستند بوده و در فرهنگ اهل بیت(ع) وجود ندارد پرهیز شود.
 
*شما تغییر و تحولات الگوهای عزاداری در ماه محرم و عاشورا طی دهه های اخیر را چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا موافق هستید که اخیرا در عزاداری ها بیشتر به ظاهرگرای توجه می شود و به موازات آن توجه به اصل افول محتوا کاهش یافته است؟  
یکی از ویژگی های فرهنگ اهل بیت(ع) این است که شعائر دینی و مذهبی را حفظ کنیم و ترویج و توسعه فرهنگ غنی و صحیح عزاداری ها خود یکی از شعائر است. همچنین از طریق عزاداری می­توان در جهت تبیین سیره و توسعه و گسترش فرهنگ اهل بیت(ع) گام برداشت. روایتی از امام صادق(ع) نقل شده است که می فرماید« شِيعَتُنا خُلِقُوا مِنْ فاضِلِ طِينِتِنا وَ عُجِنُوا بِماءِ وَلايَتِنا يَحْزَنُونَ لِحُزْنِنا ويَفْرَحُونَ لِفَرَحِنا» «یکی از خصوصیات شیعیان این است که در شادی­های ما شاد و در حزن و اندوه ما محزون هستند». بنابراین عزاداری یکی از خصوصیات شیعه و ویژگی های شیعه است و از شعائر محسوب می­شود. عزاداری­ها هر سال باید با شکوه­تر و با عظمت­تر از سال­های قبل برگزار شود و یکی از ویژگی هایی که عزاداری ها باید داشته باشند این است که هدفمند و فرهنگ ساز و بر مبنای سیره اهل بیت(ع) باشند.
 
*عزاداری های که اخیرا شاهد هستیم فقط به شور و هیجان توجه دارند و هر چه این شور بیشتر باشد بیشتر مورد استقبال قرار می گیرد این نوع عزاداری ها چقدر مورد تایید اهل بیت(ع) است؟
آن عزاداری می­تواند مورد تایید و امضاء اهل بیت(ع) باشد که هدف مقدس اسلام را دنبال کند و بی هدف نباشد و برخواسته از فرهنگ و سیره اهل بیت(ع) باشد. مساله دیگری که باید در عزاداری ها مورد توجه قرار بگیرد این است که در مجالس عزاداری باید اخلاص در عمل، نیت خالص و قصد قربت فراموش نشود. صرف اینکه جمعیتی جمع شوند و فقط به تظاهر عزاداری انجام شود این هم باز مورد تایید اهل بیت(ع) نیست. پس باید نیت خالص و اخلاص در عزاداری مورد توجه قرار بگیرد. بنابراین محتوا هم باید مورد نظر قرار بگیرد و مطالبی که بیان می شود مطالبی باشد که مورد تایید و برخواسته از فرهنگ و معارف اسلام ناب است. مطالبی باشد که حول محور مصالح اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و در ابعاد مختلف از سیره ائمه بیان شود. مساله مهم دیگر این است که حتما بایستی عزاداری سنتی بر مبنای سیره معصومین(ع) مورد توجه قرار بگیرد. در فرمایشات امام(ره) و مقام معظم رهبری می­بینیم که بسیار تاکید کردند که حتما در عزاداری­ها آن صورت و سیرت سنتی حفظ و از حالت سنتی خارج نشود. زیرا اگر به صورتی باشد که خارج از مسایل سنتی انجام شود ممکن است یک سری از مسایلی که در عزاداری و آموزه­های اسلامی ما وجود ندارد با خرافات و بدعت ها مخلوط شود که این هم باید به شدت مورد توجه قرار بگیرد و اجتناب شود از خرافه گویی و بدعت هایی که در دین ما وجود ندارد.
 
*اخیرا در بعضی از عزاداری ها شاهد هستیم که عده­ای از روش­هایی استفاده می کنند که بسیار به بدن آنها آسیب می­زند مانند استفاده از تیغ در زنجیر زنی. این اقدامات چقدر می­تواند در اصل نهضت و عزاداری امام حسین(ع) خدشه وارد کند؟
 دشمنان ما همیشه تلاش دارند که فرهنگ عزاداری ما را تضعیف یا کمرنگ کنند یا با خرافات و بدعت، عزاداری­های ما را مخدوش کنند تا از عظمت و بزرگی آن بکاهند. بنابراین باید از تعبیراتی که غلو آمیز و کفر آمیز باشد و بهانه­ای به دست دشمن دهد دوری کرد. متاسفانه در بعضی از جوامع به طور آگاهانه یا ناآگاهاه یک سری مسایلی را در عزاداری­ها به وجود آوردند و بیان می­کنند که بهانه به دست دشمن می دهد. بعضی از عزاداری هایی که بتواند به بدن انسان صدمه زیاد وارد کند و مشمئز کننده باشد از این نوع هستند مثلا تیغ هایی که از زنجیر آویزان می­کنند که بدن را خون آلود کند اینها بهانه دست دشمن می­دهد و باعث تضعیف این عزاداری ها می­شود. بنابراین عزاداران آسیب جدی که باعث وهن مذهب می­شود به بدن خود نزنند و بهانه به دست دشمن ندهد. لذا باید کاری کرد که در عزاداری­ها از این بدعت­ها خودداری شود که دشمن را مایوس می­کند. مخصوصا در این مقطع تاریخی که یک سری از دشمنان عنودی مثل جریانات تکفیری، وهابی و تروریست می­خواهند از عزاداری­ ما بهانه گرفته تا اصل فرهنگ ناب ما و اهل بیت(ع) را زیر سوال ببرند.
 
*چه اقداماتی باید انجام شود تا عزاداری های ما با این شرایط فعلی که مطرح کردید خط اصیل را در پیش گرفته و از خرافات دوری کند؟
ما باید یک سری راهبردهایی را برای عزاداری­ها تدوین کنیم همانطوری که برای شادی­های مردم بایستی راهبردهایی تدوین شود. یکی از مشکلات ما این است که چون راهبرد دقیق برای عزاداری یا شادی­های مردم نداریم گاهی مواجه می شویم با یک سری اشکالاتی که اصل فرهنگ ما را زیر سوال می­برد یا تضعیف می­کند. بنابراین هم برای عزاداری­ها و هم برای شادی­­های اهل بیت(ع) باید راهبردهایی داشته باشیم. اما به نظر می­آید ما بیشتر روی عزاداری­ها کار کردیم تا شادی­ها. چون راهبرد صحیح برای جشن و میلاد مراسم اهل بیت(ع) نداریم در نتیجه مواجه با یک سری خرافات و کارهایی می­شویم که در فرهنگ ما وجود ندارد. لازم است که ما در عزاداری­ها بر محتوا دقت کنیم و به جای پرداختن به تظاهر و ظاهرنمایی، تاریخ واقعی و اصل واقعه را به وسیله افرادی که مطلع و آشنا هستند افرادی که تحلیل گر، لایق، شایسته و آگاه هستند را به مردم بشناسانیم و تاریخ اهل بیت(ع) و ائمه در عزاداری­ها به وسیله این افراد مطلع تدوین شود. همچنین باید فرهنگ قومی و سرزمینی هر منطقه­ را در خصوص عزاداری­ها مورد توجه قرار دهیم چراکه فرهنگ هر منطقه با مناطق دیگر متفاوت است. بنابراین فرهنگ عزاداری­ها باید متناسب با فرهنگ آن کشور و منطقه و با رعایت اصول و مبانی عزاداری و فرهنگ اهل بیت(ع) باشد.
 
*پس با توجه به این تفاسیر  و رواج این نوع عزاداری­ها آیا می­توان گفت عزادار های ما از خط اصیل فاصله گرفته است؟
بله متاسفانه. ما راهبرد صحیح و دقیقی را برای عزاداری نداریم. وقتی راهبرد دقیق باشد می­توان برای عزاداری­ها یک سری برنامه­ های دقیقی را ترسیم کرد. همچنین محتوایی که برای عزاداری­ها در نظر گرفته شده بایستی دقت کرد که از هر گونه بدعت و مسایلی که غیر مستند بوده و در فرهنگ اهل بیت(ع) وجود ندارد پرهیز شود وقتی راهبرد صحیح داشته باشیم طبعا عزاداری ما می­تواند راه صحیح خود را پیش بگیرد. در واقع این عزاداری به معنای زنده نگه داشتن و حفظ ارزش­های معنوی الهی است و همه عزاداران از جمله مداحان، گویندگان و وعاظ همه باید توجه کنند و حتما باید مراقب باشند که آن شأن و جایگاه این عزاداری حفظ شود و مبادا بعضی از خرافه­ها و مسایلی که با عقلانیت سازش ندارد باعث شود که اصل عزاداری ضایع و خدشه­ای بر آن وارد شود. اگر بخواهم به صورت فهرست وارد مطالبی را در رابطه با عزاداری عنوان کنم می­گویم باید در عزاداری­ها اخلاص، تواضع و فروتنی رعایت شود و از هر گونه ریاکاری و تظاهر سازی و اعمالی که با اصل نهضت و فرهنگ اهل بیت(ع) تناسب ندارد و در تضاد است شدیدا اجتناب کرد. بعضی از حرکاتی که با روح عزاداری متناقض است و سازش ندارد باید اجتناب شود برخورد متناسبی با عزاداری به ویژه برای کودکان و نوجوانان صورت بگیرد حتی تکایا و حسینیه­ ها برای عزاداری بانوان در جاهایی که آقایان حضور دارند مورد دقت قرار بگیرد و رعایت شود به هر حال جایی که آقایان هستند برای خانم ها جای دیگری در نظر گرفته شود که موجب اشکال نشود. از سخنرانان آگاه، معتبر و افرادی که شناخت کافی نسبت به تاریخ ائمه دارند استفاده شود. رعایت کردن امانت و دقت در مصرف موقوفات و نذوراتی که مردم می­دهند هم از موارد مهم دیگر است. مساله دیگر پرهیز از اسراف است در جامعه ای که فقرای زیادی هستند اسراف کاری روا نیست که یک عده ای گرسنه باشند و ما در خیلی از مجامع و عزاداری­ها اسراف کنیم. اگر بتوانیم عزاداری با این شرایطی که گفتم در خور فرهنگ و سیره ائمه اطهار داشته باشیم می توانیم ادعا کنیم عزاداری ما واقعی و بر اساس توصیه اهل بیت(ع) بوده است. به قول امام(ره)که می فرماید «این محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است» پس با حفظ این شعائر می توانیم اسلام را زنده نگه داریم و اسلام ناب را ترویج کنیم.
 
*به باور شما سیاست­گذاری­های فرهنگی نهادهای دولتی و حکومتی تا چه اندازه در خط سیر و تغییر تحول اشکال عزاداری در ایران موثر بوده است؟
اگر بتوانیم این عزاداری­ها را مردمی و بومی سازی کنیم موثر خواهد بود. یعنی باید توجه داشت که این عزاداری ها از حالت سنتی خود خارج نشود و حالت فرمایشی نداشته باشد و به گونه ای باشد که مردم خودشان همیشه همکاری و مشارکت کنند و عزاداری ائمه اطهار به ویژه عزاداری امام حسین(ع) را با خودیاری و همت خودشان حفظ کنند و به صورت دولتی انجام نشود. البته دولت­ها می­توانند کمک کنند ولی اگر عزاداری به صورت دولتی انجام و از حالت مردمی خارج شود، شاید یک مقداری به عزاداری ضربه بزند. پس حفظ سنتی، مردمی و بومی عزاداری خیلی می تواند در تداوم و توسعه عزاداری ها راهگشا باشد.
 
*در خصوص مواجهه‌ جریان نواندیش حوزوی و همچنین روشنفکری دینی با مساله‌ عزاداری‌ها و برخی خرافات ترویج‌ شده در جریان این مراسم‌ها پرسش این است که این مواجهه تا چه میزان در اصلاح این امور موثر بوده؟
در خیلی از صحبت­ها، فرمایشات و استفتائاتی که مراجع بزرگ ما در ارتباط با عزاداری ها داشتند در کم شدن بدعت ها و خرافات تاثیرگذار بوده است. جلسات متعددی که مقام معظم رهبری و مراجع اعظام با بسیاری از افرادی که دست اندرکار این عزاداری بودند اعم از خطبا و وعاظ خیلی تاثیرگذار بوده و امیدواریم بیش از گدشته با این رهنمودها بتوانیم هرچه بیشتر به محتوای این عزاداری­ها دقت و فلسفه نهضت عزاداری امام حسین(ع) و عزاداری ائمه اطهار را تبیین کنیم. با اطلاع رسانی و آموزش برای مبلغین و وعاظ هم می توانیم در جهت بتر اجرا شدن عزاداری ها گام برداریم. راه رفتن بر روی آتش و خون آلود کردن بدن در بسیاری از مناطق خصوصا اروپا که حساسیت بیشتری نسبت به این مسایل دارند می تواند به اصل عزادای و دین ما لطمه بزند. بنابراین باید کاملا دقت کنیم و مواظب باشیم که دشمن بیدار است و بهانه به دست دشمنان اسلام ندهیم .