کد مطلب : ۱۱۶۴۰
مرشدان پرده‌خوان ایران -۱۵
درباره نبی‌الله بهاری
نبی‌الله بهاری
پرده‌خوان، معرکه‌گیر
سال تولد: ۱۳۲۱
محل تولد: اراک
شروع پرده‌خوانی: کودکی
استاد: مرشدخان علی (پدرش)
نقاش پرده: محمد فراهانی
سن پرده: ۶۵ سال
شیوه اجرای نمایش
مرشد نبی‌الله بهاری در قیاس با اغلب پرده‌خوانان که دارای تحرک، جست و خیز، تندی و کندی در نمایش حالات از طریق نشانه‌های مفهومی دستان، سر و گردن، پاها و ... هستند، از شیوه‌ای ساده بهره می‌گیرد. در این شیوه او بیشتر سعی دارد مفاهیم را با کمترین صرف انرژی و در زمان کوتاه به مخاطب منتقل کند.
شیوه اجرای آواز
در اجرای مرشد بهاری به تبع حرکات نمایشی ساده، آواز کمترین نقش را ایفا می‌کند و به همین دلیل بیان گفتار به صورت دکلمه و روایت موزون برتری می‌یابد. در آغاز قسمت‌های آهنگین، لحن پرده‌خوان حالاتی از دستگاه ماهور با آمیزه‌ای از آواز اصفهان را در دانگ دوم دارد.
آنگاه، پس از ادای دکلمه‌وار قسمتی از پرده‌خوانی در زمان خواندن هر که دارد هوس کرب‌وبلا ... رجوع به دستگاه شور – آواز ابوعطا – تداعی می‌شود و در قسمت مگر نشنیده‌ای تو حکم سردار ... به سبب موضوع حماسی شعر، پرده‌خوان نیم بیت اول را روی یک پرده می‌خواند و این گونه مفهوم شعر را به درستی بیان می‌کند و در نیم بیت دوم نغمات گسترش پیدا می‌کنند و به لحاظ فواصل اجرا شده حاتی از دستگاه همایون به وجود می‌آید.
آواز در مرا معذور دار از دست‌بوسی ... به دستگاه سه گاه نزدیک می‌شود – اما مهم‌ترین ویژگی در شیوه او ایجاد فضاهای زودگذری است که نسبت فواصل برخی از دستگاه‌های موسیقی ردیفی را القا می‌کند، بدون آنکه از بیان دکلمه‌وار که معرف الگویی خاص و ثابت است خارج شود.
تأویل در مفاهیم پرده
پرده، تمثیلات متعین از مهم‌ترین وقایع پیرامون حیات بشر بر ارض را می‌نمایاند. به دیگر سخن، پرده جمع الجمع مجرد وقایع زندگی بشر براساس روند تاریخ است که بسط تأویلی می‌یابد. برخی از تمهیدات به کار آمده در تجرید وقایع چنین است:
- گزینش وقایعی که نقطه عطف تاریخ‌اند و انتخاب یک داستان محوری که اهم وقایع به موضوع اصلی در آن بازمی‌گردد (شهادت امام حسین).
- ویژگی مستوری و عدم در اطلاق پرده به این نوع نمایش. در عرفان اسلامی و ایرانی پرده ویژگی پوشانندگی دارد و امر غیر هویدا را بیان می‌کند. این در حالی است که صور و مجالس متعدد بهانه ظهور پرده است و این سبب بروز مفاهیمی می‌شود که به تأویل نیاز دارند.
- آگاهی مجریان و مخاطبان به مضامین، رفتارها، ترتیب و روایت پرده در داستان‌های آن و توجه دائمی به پرده‌خوانی طی حیات خود به عنوان تمرین تذکرآمیز برای عدم خروج از صف مؤمنان و دوری از صف گناهکاران.
- اجرای نمونه کوچک و تمثیلی از جامعه کل‌نگر که در آن تمام اعضاء حضور دارند (ائمه در پرده و مردمان در عالم هستی) و پرده‌خوانان نقش رابطه و راوی زنده میان پیامبران، ائمه و مردم را بازی می‌کنند.
- ارائه ساختار شناخته شده و مضامین ثابت در کنار بداهه‌گویی و تطابق با وقایع زمان.
آغاز در پرده‌خوانی
پرده‌خوانی اغلب با آیه مقدس بسم‌الله‌الرحم‌الرحیم که مأخوذ از قرآن است، آغاز می‌شود. پرده‌خوانان با اشعاری که در آن بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم به کار رفته است، از سنت متداول ذکر نام خدا که در میان مسلمانان رایج است تبعیت می‌کنند.
برخی از اشعار مورد استفاده پرده‌خوانان بدین قرار است:
- اول از حمد خدا آیه بسم‌الله است دوم از نام محمد که رسول‌الله است
- الهی ذکر بسم‌الله را تعلیم جانم کن ز شدت‌های رحمن و رحیم در امانم کن
- بسم‌الله است ورد زبانم به هر عدد من کلب آستان توام یا علی مدد
- بسم‌الله ما در قرآن است رحمن و رحیم صحبت از یزدان است
- اول هر کار که می‌کنی بگو بسم‌الله تا جمله گناهان تو بخشد الله
این ابیات با آواز خوانده می‌شود و به دنبال آن اذکار دیگر یا پندیات گفته می‌شود. اگر پرده‌خوان، نخواهد از شعر استفاده کند، ممکن است این ترکیب را به کار گیرد، بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم یا رحمن و یا رحیم، یا اشعار و عباراتی به کار برد که در آن به زبان فارسی و نه عربی اشاره به نام خدا شده باشد، مانند:
- اول دفتر به نام ایزد دانا صانع پروردگار حی توانا
بنابراین ذکر نام خدا در ابتدای پرده‌خوانی امری ضروری و حتمی است.
روایت
مرشد بهاری پس از اجرای بخش‌های ذکر اعظم، بند، وعظ، منقبت و شرح پرده به روایت داستان پیرزن زائر و متوکل عباسی می‌پردازد. حاکم بغداد و خلیفه غاصب از زیارت زائران حرم امام حسین امام سوم شیعیان که در کربلا شهید شده است جلوگیری می‌کند.
متوکل دستور می‌دهد تا پیرزن را در رود دجله بیندازند، دعای پیرزن به نزد امام حسین سبب می‌شود تا حضرت عباس به یاری پیرزن بشتابد و او را یاری دهد تا حرم امام خویش را زیارت کند.
*برگرفته از مجموعه «مرشدان پرده‌خوان ایران» (در سی دفتر)/ تالیف: حمیدرضا اردلان/ نشر فرهنگستان هنر
پرده‌خوان، معرکه‌گیر
سال تولد: ۱۳۲۱
محل تولد: اراک
شروع پرده‌خوانی: کودکی
استاد: مرشدخان علی (پدرش)
نقاش پرده: محمد فراهانی
سن پرده: ۶۵ سال
شیوه اجرای نمایش
مرشد نبی‌الله بهاری در قیاس با اغلب پرده‌خوانان که دارای تحرک، جست و خیز، تندی و کندی در نمایش حالات از طریق نشانه‌های مفهومی دستان، سر و گردن، پاها و ... هستند، از شیوه‌ای ساده بهره می‌گیرد. در این شیوه او بیشتر سعی دارد مفاهیم را با کمترین صرف انرژی و در زمان کوتاه به مخاطب منتقل کند.
شیوه اجرای آواز
در اجرای مرشد بهاری به تبع حرکات نمایشی ساده، آواز کمترین نقش را ایفا می‌کند و به همین دلیل بیان گفتار به صورت دکلمه و روایت موزون برتری می‌یابد. در آغاز قسمت‌های آهنگین، لحن پرده‌خوان حالاتی از دستگاه ماهور با آمیزه‌ای از آواز اصفهان را در دانگ دوم دارد.
آنگاه، پس از ادای دکلمه‌وار قسمتی از پرده‌خوانی در زمان خواندن هر که دارد هوس کرب‌وبلا ... رجوع به دستگاه شور – آواز ابوعطا – تداعی می‌شود و در قسمت مگر نشنیده‌ای تو حکم سردار ... به سبب موضوع حماسی شعر، پرده‌خوان نیم بیت اول را روی یک پرده می‌خواند و این گونه مفهوم شعر را به درستی بیان می‌کند و در نیم بیت دوم نغمات گسترش پیدا می‌کنند و به لحاظ فواصل اجرا شده حاتی از دستگاه همایون به وجود می‌آید.
آواز در مرا معذور دار از دست‌بوسی ... به دستگاه سه گاه نزدیک می‌شود – اما مهم‌ترین ویژگی در شیوه او ایجاد فضاهای زودگذری است که نسبت فواصل برخی از دستگاه‌های موسیقی ردیفی را القا می‌کند، بدون آنکه از بیان دکلمه‌وار که معرف الگویی خاص و ثابت است خارج شود.
تأویل در مفاهیم پرده
پرده، تمثیلات متعین از مهم‌ترین وقایع پیرامون حیات بشر بر ارض را می‌نمایاند. به دیگر سخن، پرده جمع الجمع مجرد وقایع زندگی بشر براساس روند تاریخ است که بسط تأویلی می‌یابد. برخی از تمهیدات به کار آمده در تجرید وقایع چنین است:
- گزینش وقایعی که نقطه عطف تاریخ‌اند و انتخاب یک داستان محوری که اهم وقایع به موضوع اصلی در آن بازمی‌گردد (شهادت امام حسین).
- ویژگی مستوری و عدم در اطلاق پرده به این نوع نمایش. در عرفان اسلامی و ایرانی پرده ویژگی پوشانندگی دارد و امر غیر هویدا را بیان می‌کند. این در حالی است که صور و مجالس متعدد بهانه ظهور پرده است و این سبب بروز مفاهیمی می‌شود که به تأویل نیاز دارند.
- آگاهی مجریان و مخاطبان به مضامین، رفتارها، ترتیب و روایت پرده در داستان‌های آن و توجه دائمی به پرده‌خوانی طی حیات خود به عنوان تمرین تذکرآمیز برای عدم خروج از صف مؤمنان و دوری از صف گناهکاران.
- اجرای نمونه کوچک و تمثیلی از جامعه کل‌نگر که در آن تمام اعضاء حضور دارند (ائمه در پرده و مردمان در عالم هستی) و پرده‌خوانان نقش رابطه و راوی زنده میان پیامبران، ائمه و مردم را بازی می‌کنند.
- ارائه ساختار شناخته شده و مضامین ثابت در کنار بداهه‌گویی و تطابق با وقایع زمان.
آغاز در پرده‌خوانی
پرده‌خوانی اغلب با آیه مقدس بسم‌الله‌الرحم‌الرحیم که مأخوذ از قرآن است، آغاز می‌شود. پرده‌خوانان با اشعاری که در آن بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم به کار رفته است، از سنت متداول ذکر نام خدا که در میان مسلمانان رایج است تبعیت می‌کنند.
برخی از اشعار مورد استفاده پرده‌خوانان بدین قرار است:
- اول از حمد خدا آیه بسم‌الله است دوم از نام محمد که رسول‌الله است
- الهی ذکر بسم‌الله را تعلیم جانم کن ز شدت‌های رحمن و رحیم در امانم کن
- بسم‌الله است ورد زبانم به هر عدد من کلب آستان توام یا علی مدد
- بسم‌الله ما در قرآن است رحمن و رحیم صحبت از یزدان است
- اول هر کار که می‌کنی بگو بسم‌الله تا جمله گناهان تو بخشد الله
این ابیات با آواز خوانده می‌شود و به دنبال آن اذکار دیگر یا پندیات گفته می‌شود. اگر پرده‌خوان، نخواهد از شعر استفاده کند، ممکن است این ترکیب را به کار گیرد، بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم یا رحمن و یا رحیم، یا اشعار و عباراتی به کار برد که در آن به زبان فارسی و نه عربی اشاره به نام خدا شده باشد، مانند:
- اول دفتر به نام ایزد دانا صانع پروردگار حی توانا
بنابراین ذکر نام خدا در ابتدای پرده‌خوانی امری ضروری و حتمی است.
روایت
مرشد بهاری پس از اجرای بخش‌های ذکر اعظم، بند، وعظ، منقبت و شرح پرده به روایت داستان پیرزن زائر و متوکل عباسی می‌پردازد. حاکم بغداد و خلیفه غاصب از زیارت زائران حرم امام حسین امام سوم شیعیان که در کربلا شهید شده است جلوگیری می‌کند.
متوکل دستور می‌دهد تا پیرزن را در رود دجله بیندازند، دعای پیرزن به نزد امام حسین سبب می‌شود تا حضرت عباس به یاری پیرزن بشتابد و او را یاری دهد تا حرم امام خویش را زیارت کند.
*برگرفته از مجموعه «مرشدان پرده‌خوان ایران» (در سی دفتر)/ تالیف: حمیدرضا اردلان/ نشر فرهنگستان هنر
