کد مطلب : ۱۲۴۸۴
درباره امام‌زاده زید
این بقعه عظیم‌ترین امام‌زاده‌‌ی درون تهران است و هنگام توسعه تهران، در عهد ناصری، بنای بقعه قدیمی آن را مثل امام‌زاده یحیی و امام‌زاده سید اسماعیل برداشتند و بنای کنونی را به جای آن ساختند. تاریخ موجود بر صندوق بقعه گواه این امر است که پنج سال قبل از رسمیت یافتن مذهب شیعه دایر بوده است.
معماری بنا قدیمی و ایرانی است و تزیینات داخلی شامل آینه کاری‌ها و کاشی‌کاری‌های مختص به زمان خود است.
صندوق عتیقه بقعه توسط خواجه قنبر علی بن محمد زرین کمر تهرانی وقف شده و سازندگان آن استاد حبیب و استاد احمد لواسانی بوده‌اند.
بنای فعلی امام‌زاده توسط آصف الدوله قاجار احداث شده است و ساختمان ایوان و صحن به امر کامران میرزا نایب السلطنه انجام شده است.
بنابر کتیبه موجود، معماران بنای ایوان استاد مهدی ولد و استاد علی اکبر کاشی‌پز بوده‌اند و سازنده در خاتم بقعه استاد کریم شیرازی بوده است.
هنرمندان مسئول مرمت بقعه حاج عباس علی معمار، استاد اسد الله کاشی پز و سید مصطفی کاشی‌کار اصفهانی بوده‌اند.
قدیمی‌ترین تاریخ موجود در امام‌زاده متعلق به صندوق مرقد مورخ ۹۰۲ ه.ق، است.
کتیبه داخل گنبد خانه دارای تاریخ ۱۲۴۵ه.ق، است. کتیبه دیگری در ایوان بزرگ بقعه تاریخ ۱۲۹۷ ه.ق، را نشان می‌دهد. در خاتم بین حرم و ایوان اصلی تاریخ ۱۳۰۱ ه.ش، را نشان می‌دهد و در کمربند گنبد کتیبه‌ای مربوط به سال ۱۳۲۲ ه.ش، موجود است.
بنای گنبدخانه از آثار زمان فتح‌علی‌شاه قاجار درسال ۱۲۴۵ ه.ق، است. صحن ایوان و حجره‌ها در زمان سلطنت ناصرالدین شاه و در خلال سال‌های ۱۲۷۹ تا ۱۳۰۱ ، احداث شده است. در این زمان تزیینات نقاشی روی گچ در فضای گنبد خانه با آینه‌کاری پوشانده شد. آثار این نقاشی‌ها درسال ۱۳۲۵ ه.ش، طی مرمت آینه کاری‌ها آشکار شد.
در ۱۳۱۸ ه.ش، وزارت فرهنگ صحن و حجره های اطراف آن را برای احداث مدرسه ابتدایی درنظر گرفت. در این زمان صحن کوچکی از طرف بازار خیاط‌ها در جنوب بقعه ایجاد شد.
امروزه، ورود به بنا از داخل این صحن کوچک صورت می‌گیرد و مجموعه توازن، ترکیب و صراحت خود را در چشم مخاطب از دست داده است. خشت‌های کاشی‌کاری کمربندی خارجی گنبد در فاصله بین دو پوش گنبد انباشته شده بود و درسال ۱۳۱۹، طی تعمیرات اداره باستان‌شناسی به دست آمد.
کاشی‌کاری گنبد تا سال ۱۳۲۲، به طول انجامید.
یکی از بهترین شاخص‌های این بنا صندوق عتیقه داخل مرقد است که در حاشیه افقی چهار بدنه و حاشیه‌ای دیگر در پایین تعبیه شده است. بر حاشیه فوقانی کتیبه‌ای به خط ثلث برجسته شامل دو آیه نخستین از آیةالکرسی و تاریخ انجام آن به عربی نوشته شده است، به این متن که این صندوق در پنج رجب سال ۹۰۲ ، پایان پذیرفته است. تاریخ مذکور زمان فرمان‌روایی آق‌قویونلوها بوده است.
در حاشیه زیرین صندوق نیز در هر سو کتیبه‌ای به خط ثلث است و بر روی ترنجی بلند امام زاده معرفی شده است، و مفهوم آن این است که، این پناهگاه مقبره امام‌زاده سید زید پسر زین‌العابدین پسر حسین پسر علی (ع) است.
از دیگر ویژگی‌های این بنا مقبره لطف‌علی‌خان، پادشاه جوان زندیه، است که به دست آغامحمدخان قاجار به قتل رسید.
اداره کل باستان شناسی لوحه‌ای از سنگ مرمر به نام این پادشاه تهیه کرد و پس از اصلاحات و تعمیراتی در بنای مزبور، لوحه را در آن‌جا نصب کردند.
نسب صحیح حضرت امام‌زاده زید، همانند بسیاری از امام‌زاده‌های دیگر، نامعلوم است. صاحب جنة النعیم در باب این امام‌زاده گفته است: به طریق تحقیق، این امام‌زاده زید که در تهران است زید بن حسن بن علی نیست. او در حاجز یا بقیع مدفون است و زیدبن علی بن الحسین هم نیست. او در کوفه شهید شده است و یقیناً استخوان وی را به ری نیاورده‌اند بلکه، زید نامی از امام‌زادگان حسنی است که به چند فاصله و واسطه به حضرت امام حسن مجتبی (ع) می‌رسد که به ری آمده و وفات کرده است و جز این بزرگوار، در ری و اطراف آن مزاری که به این اسم معروف باشد نیست و به واسطه فاصله زیاد بین این امام‌زاده و حضرت امام حسن (ع)، معلوم می‌شود بعد از حضرت عبدالعظیم به ری آمده است.
زایران این امام‌زاده مانند امام‌زاده یحیی و امام‌زاده اسماعیل غالبا ساکنان محله‌های نزدیک این امام‌زاده‌ها هستند.
در روزهای عاشورا بقعه امام‌زاده زید میزبان مراسم سوگواری مفصلی است. بسیاری از هیئت‌ها و دسته‌ها حرکت خود را از مقابل این امام‌زاده به سمت بازار بزرگ تهران آغاز می‌کنند.
معماری بنا قدیمی و ایرانی است و تزیینات داخلی شامل آینه کاری‌ها و کاشی‌کاری‌های مختص به زمان خود است.
صندوق عتیقه بقعه توسط خواجه قنبر علی بن محمد زرین کمر تهرانی وقف شده و سازندگان آن استاد حبیب و استاد احمد لواسانی بوده‌اند.
بنای فعلی امام‌زاده توسط آصف الدوله قاجار احداث شده است و ساختمان ایوان و صحن به امر کامران میرزا نایب السلطنه انجام شده است.
بنابر کتیبه موجود، معماران بنای ایوان استاد مهدی ولد و استاد علی اکبر کاشی‌پز بوده‌اند و سازنده در خاتم بقعه استاد کریم شیرازی بوده است.
هنرمندان مسئول مرمت بقعه حاج عباس علی معمار، استاد اسد الله کاشی پز و سید مصطفی کاشی‌کار اصفهانی بوده‌اند.
قدیمی‌ترین تاریخ موجود در امام‌زاده متعلق به صندوق مرقد مورخ ۹۰۲ ه.ق، است.
کتیبه داخل گنبد خانه دارای تاریخ ۱۲۴۵ه.ق، است. کتیبه دیگری در ایوان بزرگ بقعه تاریخ ۱۲۹۷ ه.ق، را نشان می‌دهد. در خاتم بین حرم و ایوان اصلی تاریخ ۱۳۰۱ ه.ش، را نشان می‌دهد و در کمربند گنبد کتیبه‌ای مربوط به سال ۱۳۲۲ ه.ش، موجود است.
بنای گنبدخانه از آثار زمان فتح‌علی‌شاه قاجار درسال ۱۲۴۵ ه.ق، است. صحن ایوان و حجره‌ها در زمان سلطنت ناصرالدین شاه و در خلال سال‌های ۱۲۷۹ تا ۱۳۰۱ ، احداث شده است. در این زمان تزیینات نقاشی روی گچ در فضای گنبد خانه با آینه‌کاری پوشانده شد. آثار این نقاشی‌ها درسال ۱۳۲۵ ه.ش، طی مرمت آینه کاری‌ها آشکار شد.
در ۱۳۱۸ ه.ش، وزارت فرهنگ صحن و حجره های اطراف آن را برای احداث مدرسه ابتدایی درنظر گرفت. در این زمان صحن کوچکی از طرف بازار خیاط‌ها در جنوب بقعه ایجاد شد.
امروزه، ورود به بنا از داخل این صحن کوچک صورت می‌گیرد و مجموعه توازن، ترکیب و صراحت خود را در چشم مخاطب از دست داده است. خشت‌های کاشی‌کاری کمربندی خارجی گنبد در فاصله بین دو پوش گنبد انباشته شده بود و درسال ۱۳۱۹، طی تعمیرات اداره باستان‌شناسی به دست آمد.
کاشی‌کاری گنبد تا سال ۱۳۲۲، به طول انجامید.
یکی از بهترین شاخص‌های این بنا صندوق عتیقه داخل مرقد است که در حاشیه افقی چهار بدنه و حاشیه‌ای دیگر در پایین تعبیه شده است. بر حاشیه فوقانی کتیبه‌ای به خط ثلث برجسته شامل دو آیه نخستین از آیةالکرسی و تاریخ انجام آن به عربی نوشته شده است، به این متن که این صندوق در پنج رجب سال ۹۰۲ ، پایان پذیرفته است. تاریخ مذکور زمان فرمان‌روایی آق‌قویونلوها بوده است.
در حاشیه زیرین صندوق نیز در هر سو کتیبه‌ای به خط ثلث است و بر روی ترنجی بلند امام زاده معرفی شده است، و مفهوم آن این است که، این پناهگاه مقبره امام‌زاده سید زید پسر زین‌العابدین پسر حسین پسر علی (ع) است.
از دیگر ویژگی‌های این بنا مقبره لطف‌علی‌خان، پادشاه جوان زندیه، است که به دست آغامحمدخان قاجار به قتل رسید.
اداره کل باستان شناسی لوحه‌ای از سنگ مرمر به نام این پادشاه تهیه کرد و پس از اصلاحات و تعمیراتی در بنای مزبور، لوحه را در آن‌جا نصب کردند.
نسب صحیح حضرت امام‌زاده زید، همانند بسیاری از امام‌زاده‌های دیگر، نامعلوم است. صاحب جنة النعیم در باب این امام‌زاده گفته است: به طریق تحقیق، این امام‌زاده زید که در تهران است زید بن حسن بن علی نیست. او در حاجز یا بقیع مدفون است و زیدبن علی بن الحسین هم نیست. او در کوفه شهید شده است و یقیناً استخوان وی را به ری نیاورده‌اند بلکه، زید نامی از امام‌زادگان حسنی است که به چند فاصله و واسطه به حضرت امام حسن مجتبی (ع) می‌رسد که به ری آمده و وفات کرده است و جز این بزرگوار، در ری و اطراف آن مزاری که به این اسم معروف باشد نیست و به واسطه فاصله زیاد بین این امام‌زاده و حضرت امام حسن (ع)، معلوم می‌شود بعد از حضرت عبدالعظیم به ری آمده است.
زایران این امام‌زاده مانند امام‌زاده یحیی و امام‌زاده اسماعیل غالبا ساکنان محله‌های نزدیک این امام‌زاده‌ها هستند.
در روزهای عاشورا بقعه امام‌زاده زید میزبان مراسم سوگواری مفصلی است. بسیاری از هیئت‌ها و دسته‌ها حرکت خود را از مقابل این امام‌زاده به سمت بازار بزرگ تهران آغاز می‌کنند.
