کد مطلب : ۱۵۳۹۹
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی:
حقانیت قیام عاشورا در احادیث نبوی مشهود است
فرهنگ-اندیشه: حجتالاسلام والمسلمین «سید سجاد ایزدهی» عضو هیئت علمی گروه فقه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در پاسخ به این پرسش که منابع مشروعیت قیام حسینی چیست، گفت: معتقدان مشروعیت قیام حسینی، یگانه منبعی را که برای بازخوانی مشروعیت و تعیین ملاکهای حکومت مشروع در نظر میگیرند، آموزههای وحیانی و دینی است و بر این اساس، حقانیت این قیام نه به واسطه سنتهای حاکم و یا قرارداد اجتماعی، بلکه حق حاکمیت ایشان از یکسو و حقانیت قیام نیز از طرف دیگر به کلام و امر پیامبر(ص) منسوب شده است. چنانچه امام حسین(ع) قیام خویش را به امر خداوند و پیامبر نسبت داده و حرکت خویش را امتثال اوامر ایشان میدانند.
وی سپس به مشروعیت اعطایی اشاره و بیان کرد: شیعه اعتقاد دارد که ائمه‌معصومین(ع) همانند پیامبر(ص) حقانیت در امر حکومت دارند و این حقانیت را در طول حق حاکمیت الهی و به واسطه وحی و کلام خداوندی میدانند.
ایزدهی در ادامه با اشاره به مشروعیت ذاتی نیز تصریح کرد: گرچه شیعه، مشروعیت حکومتی اهلبیت(ع) و به‌ویژه امام حسین(ع) را از جانب خداوند میداند و در این قضیه، نظری نیز به سایر مبانی مشروعیت ندارد، اما بر فرض اگر قائل به این نوع از مشروعیت هم بشویم، میتوان از کلمات امام حسین(ع) نسبت به اوصاف و کمالات خویش و همین طور کلمات سایر ائمه نسبت به ایشان مشروعیت ذاتی ایشان در امر حکومت را که ریشه در اوصاف کمالیه ایشان دارد، برداشت کنیم.
وی اظهار کرد: مشروعیت کارکردی به حقانیت شخص در امر حکومت توجه ندارد، بلکه حاکم به هر طریقی که حکومت را به دست بیاورد، اگر در روند اداره جامعه براساس دو نوع نظریه مشروعیت کارکردی در صدد ایجاد عدالت بوده و سعی در احیای ارزش‌ها در جامعه کند، این موجب کسب مشروعیت حاکم و حکومت میشود.
عضو شورای علمی گروه فقه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی بیان کرد: گرچه مشروعیت امام حسین(ع) در عرصه حکومت و قیام، به وحی الهی و انتصاب از آنجانب مستند است، اما اگر بخواهیم براساس این دو نظریه کارکردی هم به قیام امام حسین(ع) بنگریم، آن را مشروع خواهیم یافت، زیرا حضرت در مواضع متعددی، اساس قیام خود را ایجاد قسط و عدل بیان کرده‌اند.
وی در پاسخ به این پرسش که ملاکهای مشروعیت قیام حسینی چیست، گفت: شیعه، مشروعیت حکومت و قیام امام حسین(ع) را به این صورت تبیین می‌کند که ایشان در این مشروعیت همچون سایر ائمه(ع)، حائز دو ملاک عمده حقانیت و قانونیت بوده و بنابراین ما در تبیین مشروعیت قیام حسینی، دو رکن و ملاک عمده حقانیت و قانونیت را باید مورد توجه قرار دهیم. آنچه مسلم است، امام حسین(ع) در موارد بسیاری، خود را نسبت به امر حکومت صاحب حق دانسته است.
حجتالاسلام والمسلمین ایزدهی در پاسخ به این پرسش که امام حسین(ع) چه ملاکهایی را برای حقانیت خویش برشمرده و شایستگی خود در امر حکومت را به آن‌ها مستند می‌کند، اظهار کرد: امام(ع) ملاکهای متعدد و متفاوتی را در این باب بیان میدارد که میتوان آن‌ها را در دو دسته مورد بررسی قرار داد. اول، ملاک قرابت و نزدیکی با پیامبر(ص) است. چنانکه در حدیثی فرمودند ما به خاطر نزدیکی به رسول خدا شایستهتر به امر حکومت هستیم.
وی سپس به دومین ملاکی که امام حسین(ع) برای حقانیت خود بر شمرده است اشاره کرد و گفت: فضائل و اوصاف کمال، ملاک دیگری برحقانیت امام است. امام حسین(ع) در مواردی نیز فضائل و اوصاف کمالیه خود را برشمرده و آن‌ها را ملاک شایستگی و حقانیت خویش بر میشمارد. چنان که در جایی میفرمایند «ما معدن رسالت و محل آمد و شد فرشتگانیم. همه نیکیها از ما سرچشمه میگیرد و همه کار‌ها به ما ختم میشود و یزید مردی فاسد و شرابخوار است که به ناحق خون میریزد و اشاعه دهنده فساد است. ما نظاره میکنیم و شما نیز نظاره خواهید کرد که کدام یک از ما به خلافت و بیعت سزاوار‌تر است».
حجتالاسلام والمسلمین ایزدهی به ملاک قانونیت که یکی دیگر از ارکان عمده مشروعیت محسوب میشود، اشاره کرده و در تشریح آن گفت: این ملاک بدان معنا است که منصب حکومت از جانب کسی که صلاحیت اعطا داشته باشد، به فردی تفویض و واگذار شود، چنانکه پیامبر(ص)، امیرالمؤمنین علی(ع) را در غدیر خم از جانب خداوند به ولایت بر مردم نصب فرمود. در ارتباط با مقام امام حسین(ع) بلکه سایر ائمه(ع) باید گفت، اینان چنانکه از حقانیت در این امر برخوردارند، از جانب خداوند نیز به امر حکومت بر مردم گمارده شده و امام و رهبر امت خوانده شدهاند.
وی در پاسخ به این پرسش که نقش بیعت و دعوت کوفیان در مشروعیت قیام حسینی را چگونه میتوان ارزیابی کرد، گفت: تحقق یک نظام حکومتی مستلزم دو رکن اساسی است که عبارتند از حاکم و مردم و به عبارت دیگر اوامر حکومت و امتثال مردم و اگر یکی از این دو رکن به هر علتی ایجاد نشود، هیچ نظام و حکومتی شکل نخواهد گرفت و حتی اگر در وهلهای از زمان ایجاد شود، ادامه نخواهد یافت زیرا اگر مردم بر این نکته توافق کنند که اوامر حکومت را گردن ننهند، به‌طور عملی جز نامی از حکومت چیزی را به همراه نخواهد داشت. بنابراین نقش مردم در تحقق یک حکومت انکارناپذیر است.
ایزدهی ادامه داد: بر این اساس اهلبیت(ع)، که مشروعیت حکومتی آن‌ها، ثابت و مسلم است، برای اعمال حاکمیت خویش و تحقق خارجی آن نیازمند اقبال و پذیرش مردمی هستند؛ زیرا حکومتها هرچند متصدیان آن از بر‌ترین افراد باشند، تا وقتی در مرحله عمل مورد پذیرش توده مردم قرار نگیرند، هرگز تأسیس نشده و صورت تحقق خارجی به خود نخواهند گرفت.
وی افزود: امام حسین(ع) هم که مشروعیت حکومتی خویش را قطعی میدانست، چون خود را با نامهها و اعلان وفاداریهای مختلف از سوی مردم مواجه میدید و زمینه اعمال حاکمیت خود را به صورت ظاهر فراهم میدید، در صدد برآمد به مدد اقبال مردمی و وجود یاوران متعدد در سایه تشکیل حکومت به احیای ارزشهای فراموش شده اسلامی پرداخته و جامعه اسلامی را به سوی رشد و صلاح هدایت کند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در پاسخ به پرسش که آیا مشروعیت‌بخشی به قیام حسینی قبل از شهادت ایشان وجود داشته یا خیر، تصریح کرد: حاکمان جور پس از ماجرای کربلا در صدد بودند تا این قیام را غیرمشروع و ناموجه جلوه داده و آن را خروج علیه خلیفه وقت قلمداد کنند و از این طریق راه را بر هر قیام مشابه دیگری ببندند.
وی ادامه داد: اما پیش از این ترفندهای سیاسی، پیامبر اکرم(ص) و ائمه‌اطهار از هر سو درصدد مشروع نشان دادن این قیام و نامشروع بودن حاکمان وقت بوده و از شیوههای مختلف این مسئله را در دورههای مختلف به گوش مردم رساندند. در روایات بسیار و متعدد مشاهده میکنیم از آغازین روزهای تولد امام حسین(ع) این مسأله در زبان پیامبر (ص) مطرح بوده و در روایات سایر ائمه(ع) ادامه پیدا می‌کند و از آنجا که روایات این باب بسیار است.
ایزدهی مشروعیت بخشی را در دو قسم عمده تقسیم کرد و گفت: مشروعیت بخشی پیشینی که شامل روایاتی قبل از پیدایش حادثه کربلاست و به‌طور عمده در لسان پیامبر جاری شده است و مشروعیت بخشی پسینی مشتمل بر روایات اهلبیت(ع) بعد از قضیه روز عاشورا است و در هر دو دسته سعی در نمایاندن مشروعیت به امام حسین(ع) در این قیام به وضوح مشاهده میشود.
وی در ادامه تصریح کرد: حضرت رسول اکرم(ص) ضمن ابراز علاقه بسیار به امام حسین(ع) در مواقع گوناگون مسئله حادثه روز عاشورا را بازگو کرده و در ضمن آن بر مظلومیت ایشان گریسته و بر قاتلان این امام همام لعنت فرستادند و این قضیه را نیز در مواردی به توده مردم بازگو کردند تا این سخنان در زمان مشروعیت امام را تضمین کرده تا با نقل این روایت توسط راویان حدیث در آن روز سندی بر مشروعیت قیام حسینی در سال ۶۱ هجری باشد.
وی اظهار کرد: ائمه‌معصومین(ع) در سالهای پس از حادثه کربلا به شیوههای مختلف سعی در القای این مطلب به مردم داشتند که امام حسین(ع) در قیام خویش مشروع و صاحب حق بود و در این قضیه مورد ظلم واقع شدهاند، از این رو در برخی روایات گریه و زاری بر آن حضرت را توصیه، زیارت مزار ایشان را دارای فضائل بسیار، تربت قبر شریف آن حضرت را موجب شفای بیماریها و تکریم روز عاشورا را موجب خشنودی و رضایت خداوند دانستهاند. ضمن اینکه اساس مشروعیت امام حسین(ع) را همچون مشروعیت امیرالمؤمنین و پیامبر دانسته و نامشروع بودن یزید را نیز در ردیف عدم مشروعیت معاویه و ابوسفیان بیان کردند.
وی سپس به مشروعیت اعطایی اشاره و بیان کرد: شیعه اعتقاد دارد که ائمه‌معصومین(ع) همانند پیامبر(ص) حقانیت در امر حکومت دارند و این حقانیت را در طول حق حاکمیت الهی و به واسطه وحی و کلام خداوندی میدانند.
ایزدهی در ادامه با اشاره به مشروعیت ذاتی نیز تصریح کرد: گرچه شیعه، مشروعیت حکومتی اهلبیت(ع) و به‌ویژه امام حسین(ع) را از جانب خداوند میداند و در این قضیه، نظری نیز به سایر مبانی مشروعیت ندارد، اما بر فرض اگر قائل به این نوع از مشروعیت هم بشویم، میتوان از کلمات امام حسین(ع) نسبت به اوصاف و کمالات خویش و همین طور کلمات سایر ائمه نسبت به ایشان مشروعیت ذاتی ایشان در امر حکومت را که ریشه در اوصاف کمالیه ایشان دارد، برداشت کنیم.
وی اظهار کرد: مشروعیت کارکردی به حقانیت شخص در امر حکومت توجه ندارد، بلکه حاکم به هر طریقی که حکومت را به دست بیاورد، اگر در روند اداره جامعه براساس دو نوع نظریه مشروعیت کارکردی در صدد ایجاد عدالت بوده و سعی در احیای ارزش‌ها در جامعه کند، این موجب کسب مشروعیت حاکم و حکومت میشود.
عضو شورای علمی گروه فقه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی بیان کرد: گرچه مشروعیت امام حسین(ع) در عرصه حکومت و قیام، به وحی الهی و انتصاب از آنجانب مستند است، اما اگر بخواهیم براساس این دو نظریه کارکردی هم به قیام امام حسین(ع) بنگریم، آن را مشروع خواهیم یافت، زیرا حضرت در مواضع متعددی، اساس قیام خود را ایجاد قسط و عدل بیان کرده‌اند.
وی در پاسخ به این پرسش که ملاکهای مشروعیت قیام حسینی چیست، گفت: شیعه، مشروعیت حکومت و قیام امام حسین(ع) را به این صورت تبیین می‌کند که ایشان در این مشروعیت همچون سایر ائمه(ع)، حائز دو ملاک عمده حقانیت و قانونیت بوده و بنابراین ما در تبیین مشروعیت قیام حسینی، دو رکن و ملاک عمده حقانیت و قانونیت را باید مورد توجه قرار دهیم. آنچه مسلم است، امام حسین(ع) در موارد بسیاری، خود را نسبت به امر حکومت صاحب حق دانسته است.
حجتالاسلام والمسلمین ایزدهی در پاسخ به این پرسش که امام حسین(ع) چه ملاکهایی را برای حقانیت خویش برشمرده و شایستگی خود در امر حکومت را به آن‌ها مستند می‌کند، اظهار کرد: امام(ع) ملاکهای متعدد و متفاوتی را در این باب بیان میدارد که میتوان آن‌ها را در دو دسته مورد بررسی قرار داد. اول، ملاک قرابت و نزدیکی با پیامبر(ص) است. چنانکه در حدیثی فرمودند ما به خاطر نزدیکی به رسول خدا شایستهتر به امر حکومت هستیم.
وی سپس به دومین ملاکی که امام حسین(ع) برای حقانیت خود بر شمرده است اشاره کرد و گفت: فضائل و اوصاف کمال، ملاک دیگری برحقانیت امام است. امام حسین(ع) در مواردی نیز فضائل و اوصاف کمالیه خود را برشمرده و آن‌ها را ملاک شایستگی و حقانیت خویش بر میشمارد. چنان که در جایی میفرمایند «ما معدن رسالت و محل آمد و شد فرشتگانیم. همه نیکیها از ما سرچشمه میگیرد و همه کار‌ها به ما ختم میشود و یزید مردی فاسد و شرابخوار است که به ناحق خون میریزد و اشاعه دهنده فساد است. ما نظاره میکنیم و شما نیز نظاره خواهید کرد که کدام یک از ما به خلافت و بیعت سزاوار‌تر است».
حجتالاسلام والمسلمین ایزدهی به ملاک قانونیت که یکی دیگر از ارکان عمده مشروعیت محسوب میشود، اشاره کرده و در تشریح آن گفت: این ملاک بدان معنا است که منصب حکومت از جانب کسی که صلاحیت اعطا داشته باشد، به فردی تفویض و واگذار شود، چنانکه پیامبر(ص)، امیرالمؤمنین علی(ع) را در غدیر خم از جانب خداوند به ولایت بر مردم نصب فرمود. در ارتباط با مقام امام حسین(ع) بلکه سایر ائمه(ع) باید گفت، اینان چنانکه از حقانیت در این امر برخوردارند، از جانب خداوند نیز به امر حکومت بر مردم گمارده شده و امام و رهبر امت خوانده شدهاند.
وی در پاسخ به این پرسش که نقش بیعت و دعوت کوفیان در مشروعیت قیام حسینی را چگونه میتوان ارزیابی کرد، گفت: تحقق یک نظام حکومتی مستلزم دو رکن اساسی است که عبارتند از حاکم و مردم و به عبارت دیگر اوامر حکومت و امتثال مردم و اگر یکی از این دو رکن به هر علتی ایجاد نشود، هیچ نظام و حکومتی شکل نخواهد گرفت و حتی اگر در وهلهای از زمان ایجاد شود، ادامه نخواهد یافت زیرا اگر مردم بر این نکته توافق کنند که اوامر حکومت را گردن ننهند، به‌طور عملی جز نامی از حکومت چیزی را به همراه نخواهد داشت. بنابراین نقش مردم در تحقق یک حکومت انکارناپذیر است.
ایزدهی ادامه داد: بر این اساس اهلبیت(ع)، که مشروعیت حکومتی آن‌ها، ثابت و مسلم است، برای اعمال حاکمیت خویش و تحقق خارجی آن نیازمند اقبال و پذیرش مردمی هستند؛ زیرا حکومتها هرچند متصدیان آن از بر‌ترین افراد باشند، تا وقتی در مرحله عمل مورد پذیرش توده مردم قرار نگیرند، هرگز تأسیس نشده و صورت تحقق خارجی به خود نخواهند گرفت.
وی افزود: امام حسین(ع) هم که مشروعیت حکومتی خویش را قطعی میدانست، چون خود را با نامهها و اعلان وفاداریهای مختلف از سوی مردم مواجه میدید و زمینه اعمال حاکمیت خود را به صورت ظاهر فراهم میدید، در صدد برآمد به مدد اقبال مردمی و وجود یاوران متعدد در سایه تشکیل حکومت به احیای ارزشهای فراموش شده اسلامی پرداخته و جامعه اسلامی را به سوی رشد و صلاح هدایت کند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در پاسخ به پرسش که آیا مشروعیت‌بخشی به قیام حسینی قبل از شهادت ایشان وجود داشته یا خیر، تصریح کرد: حاکمان جور پس از ماجرای کربلا در صدد بودند تا این قیام را غیرمشروع و ناموجه جلوه داده و آن را خروج علیه خلیفه وقت قلمداد کنند و از این طریق راه را بر هر قیام مشابه دیگری ببندند.
وی ادامه داد: اما پیش از این ترفندهای سیاسی، پیامبر اکرم(ص) و ائمه‌اطهار از هر سو درصدد مشروع نشان دادن این قیام و نامشروع بودن حاکمان وقت بوده و از شیوههای مختلف این مسئله را در دورههای مختلف به گوش مردم رساندند. در روایات بسیار و متعدد مشاهده میکنیم از آغازین روزهای تولد امام حسین(ع) این مسأله در زبان پیامبر (ص) مطرح بوده و در روایات سایر ائمه(ع) ادامه پیدا می‌کند و از آنجا که روایات این باب بسیار است.
ایزدهی مشروعیت بخشی را در دو قسم عمده تقسیم کرد و گفت: مشروعیت بخشی پیشینی که شامل روایاتی قبل از پیدایش حادثه کربلاست و به‌طور عمده در لسان پیامبر جاری شده است و مشروعیت بخشی پسینی مشتمل بر روایات اهلبیت(ع) بعد از قضیه روز عاشورا است و در هر دو دسته سعی در نمایاندن مشروعیت به امام حسین(ع) در این قیام به وضوح مشاهده میشود.
وی در ادامه تصریح کرد: حضرت رسول اکرم(ص) ضمن ابراز علاقه بسیار به امام حسین(ع) در مواقع گوناگون مسئله حادثه روز عاشورا را بازگو کرده و در ضمن آن بر مظلومیت ایشان گریسته و بر قاتلان این امام همام لعنت فرستادند و این قضیه را نیز در مواردی به توده مردم بازگو کردند تا این سخنان در زمان مشروعیت امام را تضمین کرده تا با نقل این روایت توسط راویان حدیث در آن روز سندی بر مشروعیت قیام حسینی در سال ۶۱ هجری باشد.
وی اظهار کرد: ائمه‌معصومین(ع) در سالهای پس از حادثه کربلا به شیوههای مختلف سعی در القای این مطلب به مردم داشتند که امام حسین(ع) در قیام خویش مشروع و صاحب حق بود و در این قضیه مورد ظلم واقع شدهاند، از این رو در برخی روایات گریه و زاری بر آن حضرت را توصیه، زیارت مزار ایشان را دارای فضائل بسیار، تربت قبر شریف آن حضرت را موجب شفای بیماریها و تکریم روز عاشورا را موجب خشنودی و رضایت خداوند دانستهاند. ضمن اینکه اساس مشروعیت امام حسین(ع) را همچون مشروعیت امیرالمؤمنین و پیامبر دانسته و نامشروع بودن یزید را نیز در ردیف عدم مشروعیت معاویه و ابوسفیان بیان کردند.
مرجع : سايت خبری قرآنی
