آثار تاریخی را با نگاهی متفاوت می‌نگرم
به گزارش خیمه، در جلسه نقد و بررسي مجموعه تلويزيوني "دوطفلان مسلم" که در انجمن روزنامه‌نگاران مسلمان برگزار شد، كارگردان اين سريال به سؤالات خبرنگاران پاسخ داد.
سیدمجتبی یاسینی، کارگردان سریال؛ محمود جعفری، بازیگر سریال؛ محمدتقی فهیم، منتقد و نمایندگان رسانه‌های جمعی در این نشست حضور داشتند.
ساخت سريال «دو طفلان مسلم» يك ريسك بود
سیدمجتبی یاسینی با اشاره به مستند بودن داستان دو طفلان مسلم و آشنايي مردم با آن، ساخت اين سريال را يك ريسك خواند و گفت: «مجبور بودم با دقت بيشتر و از زواياي ديگري به اين داستان نگاه كنم؛ چرا كه همه داستان را مي‌دانند، اما مهم مسيري بود كه بايد تا شهادت اين دو كودك نشان داده مي‌شد.»
وي افزود: «من جزء اولين كساني بودم كه سريال‌هاي تاريخي صدر اسلام را ساخته‌ام؛ سال 64 سريال "پير وفا" را ساختم و سال‌هاي 71 و 80 نيز به ترتيب سريال‌هاي "پس از آن روز" و "همراه آفتاب" را جلوي دوربين بردم.»
کارگردان سریال دوطفلان مسلم بیان کرد: «در سريال "همراه آفتاب" از سبك بازيگري فاصله‌گذاري استفاده كردم؛ يعني بازيگران همگي جوان بودند و از گريم به هيچ وجه استفاده نكردم؛ با اين كه از طرح‌هاي گرافيكي به جاي دكور استفاده كردم و بازيگران لباس‌هاي متحدالشكلي به تن داشتند اما از اين كار استقبال شد؛ چرا كه مخاطبان جوان سريال با بازيگران خوبي ارتباط برقرار مي‌كردند.»
نقش شخصيت «مشكور» تلخ نيست
بازيگر نقش "مشكور" گفت: «از سال‌هاي 53ـ 54 ياسيني را مي‌شناسم. آن زمان هر دو كار تئاتر مي‌كرديم؛ بعد از انقلاب كه پايمان به تلويزيون باز شد، همواره حسرت بازي در سريال‌هاي ياسيني را به دل داشتم. چرا كه ياسيني كارگرداني باسواد و شخصيتي دوست‌داشتني است.»
محمود جعفري افزود: «"مشكور" از جمله نقش‌هايي است كه تلخي ندارد، چرا كه مخاطب به نور دروني وي پي مي‌برد؛ من تا صفحه 30 فيلمنامه را خواندم و با هيچ كدام از شخصيت‌هاي داستان ارتباط برقرار نكردم، اما بعد از صفحه 30 كه «"مشكور" وارد داستان شد علاقمند به ايفاي نقش آن شدم.»
وي بیان کرد: «يكي ديگر از دلايل علاقمنديم به بازي در نقش سمشكور» جدي بودن اين شخصيت بود، چرا كه عده‌اي فكر مي‌كردند من فقط مي‌توانم نقش‌هاي كمدي بازي كنم.
محمدتقي فهيم گفت: «جذابيت قصه دو طفلان مسلم در اوج و فرود آن است؛ من فكر مي‌كنم اين جنبه در سريال رعايت نشده است و خلاء عاطفي سريال احساس مي‌شود.»
مجتبي ياسيني بیان کرد: «اين دو كودك در واقعه كربلا پخته و آبديده شده‌اند؛ ضمن اينكه از نوادگان پيامبر هستند. بنابراين تحمل ستم و شكنجه از سوي آنها كاملاً آگاهانه است؛ توقع داريد كودكي كه به صورت "بكير" سيلي مي‌زند را چگونه نشان بدهم؟ من سعي‌ام بر اين بوده كه نگاه سلحشوري به اين كودكان داشته باشم.»
وي تصریح کرد: «من در يكي از محله‌هاي قديم تهران بزرگ شده‌ام و تعزيه‌هاي فراواني را ديده‌ام؛ من روضه مرحوم كافي در مورد دو طفلان مسلم را شنيده‌ام اما مي‌خواستم طور ديگري به داستان نگاه كنم؛ حضور اين كودكان در كوفه غوغا به پا مي‌كند، در صورتي كه بچه‌هاي عادي توانايي انجام چنين كاري را ندارند.»
مي‌خواستم به پس لرزه‌هاي واقعه عاشورا بپردازم
ياسيني در پاسخ به انتقاد يكي از خبرنگاران كه داستان‌هاي فرعي سريال را بيشتر از داستان دو طفلان مسلم بيان كرد، گفت: «طبق گفته تاريخ، طفلان مسلم بيشترين زمان حضورشان در كوفه را در زندان بوده‌اند؛ بنابراين اگر مي‌خواستم صرفاً به داستان آنها اكتفا كنم چيزي براي نشان دادن به مردم باقي نمي‌ماند. البته گاهي دوست داشتم داستان طفلان مسلم را پررنگ‌تر كنم اما در هم‌تنيدگي داستان فيلم اين اجازه را نمي‌داد.»
وي افزود: «من در سريالم قيام توابين را هم گنجاندم و داستان را با قيام مختار به پايان رساندم؛ درست است كه مختار در آن زمان در زندان بوده است اما مي‌خواستم به پس‌لرزه‌هاي واقعه عاشورا بپردازم.»
فهيم گفت: «فكر مي‌كنم اين سريال پايان‌بندي خوبي داشت و بعد از اتمام، بحراني در افكار مخاطب ايجاد كرد.»
ياسيني تصریح کرد: «ما در سريال به صورت جداگانه به معرفي شخصيت‌ها نپرداختيم و اگر شخصي را معرفي كرديم در حين انجام رويدادي بوده است، زيرا سعي كرديم برخوردمان با متن، حساب شده باشد؛ ما مي‌توانستيم پايان را خيلي صريح و تنها با شهادت اين دو طفل نشان دهيم؛ درست همانند آنچه در تاريخ آمده است اما نگاه ديگري به اين داستان داشتيم و به اين نكته رسيديم كه در پايان سريال، مختار مي‌تواند وارد شود.»
فيلمنامه سريال 9 بار بازنويسي شد
ياسيني با اشاره به اين كه سريال «طفلان مسلم» قرار بود محرم سال پيش روي آنتن برود، خاطرنشان کرد: «چند ماه مانده به محرم به من فشار مي‌آوردند كه كار را شروع كنم، اما من از متن راضي نبودم؛ به همين خاطر يك ماه تهران را ترك كردم تا از زير فشار خارج شوم. بعد از آن شروع به بازنويسي فيلمنامه كردم و اين كار تا 9 بار ادامه يافت؛ سپس با نظارت شخصي خودم، بابك صفي‌خاني فيلمنامه را نوشت.»
وي گفت: «اسفند 86 بازيگران را انتخاب كرديم و ابتداي سال 87 آماده شروع كار بوديم؛ ابتدا قرار بود پخش اين سريال اربعين آغاز شود و تا 28 صفر ادامه پيدا كند، اما آقاي فرجي، مدير شبكه دوم سيما از بنده خواست اين كار را زودتر آماده كنم؛ به همين خاطر علي رغم اتمام مونتاژ كار، به دليل آماده نبودن تيتراژ و موسيقي سريال مجبور شديم به صورت شبانه‌روزي كار كنيم؛ آخرين قسمت سريال ساعت 6 عصر تاسوعا آماده شد.»
این کارگردان با اشاره به تأثيرگذاري سريال بر روي مخاطبان بیان کرد: «قسمت آخر سريال 5 بار پخش شد و اين به خاطر درخواست‌هاي مكرر بينندگان بود؛ شما مي‌گوييد اين سريال احساسات مخاطبان را بر نيانگيخته است، چون نمي‌خواستم كاري صرفاً احساسي بسازم؛ روزي كه مي‌خواستيم سكانس شهادت طفلان مسلم را كار كنيم "پور ايمان" بازيگر نقش حارث نتوانست تا صبح بخوابد؛ صحنه سر بريدن كودكان را كه مي‌خواستيم بگيريم ديدم پور ايمان پشت نيزارها نشسته و گريه مي‌كند. همان طور كه خيلي‌ها با ديدن اين سريال گريستند.»
جعفري تصریح کرد: «ياسيني به صورت آگاهانه نخواست اين سريال احساسي شود؛ ياسيني بيشتر به جنبه حماسي اثر پرداخت تا جنبه ملودرام آن؛ اگر از بيرون به اين اثر نگاه كنيم به تعزيه خيلي نزديك است.»
فهيم افزود: «در اين سريال از مسائل روز نيز الگو گرفته شده است؛ يك اثر تاريخي خوب اثري است كه مصداقي نيز در عصر حاضر داشته باشد. به عنوان مثال شخصيت قاضي شريح به خوبي از آب درآمده بود، تا جايي كه آقاي ضرغامي نيز به آن اشاره كردند.»
واقعه دو طفلان مسلم بعد از حادثه عاشورا رخ داده است
ياسيني در پاسخ به اين سؤال كه در پردازش يك اثر تاريخي، نويسنده تا چه اندازه بايد خود را به حقيقت تاريخ ملزم بداند، گفت: «مستندات را نمي‌توان دستكاري كرد اما چگونگي نمايش آنها بر عهده كارگردان است؛ من در كارهايي كه تا به حال ساخته‌ام از مواردي كه بيننده را گمراه مي‌كند استفاده نكرده‌ام، اما مواردي كه به بيننده كمك مي‌كند را به كار بسته‌ام.»
وی در پاسخ به اين سؤال كه «وجود و سرگذشت دو طفلان مسلم محل تشكيك است، از چه منابعي براي ساخت سريال بهره برديد؟»، بیان کرد: «دو روايت عمده در مورد داستان دو طفلان مسلم وجود دارد كه روايت مرحوم محدث قمي در منتهي الآمال از امالي شيخ صدوق معتبرتر است و ما هم بيشترين برداشت را از آن داشته‌ايم؛ منابع ديگري نيز در نگارش فيلمنامه استفاده كرده‌ايم كه عبارتند از: روضة‌الشهدا اثر ملاحسين كاشفي، رياض الاحزان اثر محمدحسن قزويني، حياة الامام حسين اثر باقر شريف، تاريخ كامل اثر ابن‌اثير، تاريخ رسل اثر محمدبن جرير خبري و قصه كربلا اثر علي نظري منفرد.»
این کارگردان خاطرنشان کرد: «از برخي منابع اهل سنت هم استفاده كرده‌ايم و اكثراً معتقدند اين واقعه بعد از حادثه عاشورا بوده است.»
ياسيني با اشاره به اينكه «ديالوگ بايد به فهم بيشتر مخاطب كمك كند»، گفت: «ما سعي كرديم ديالوگ‌ها براي بينندگان قابل فهم باشد؛ من حد وسط را در نظر گرفتم تا هم ديالوگ‌ها شيرين و امروزي باشد و هم از شيوايي مناسبي برخوردار باشد.»
فهيم افزود: «نوع ادبيات ابراهيم و محمد (دو طفلان مسلم) با نوع ادبيات بزرگسالان سريال مثل قاضي تشريح تفاوتي نداشت.»
ياسيني بیان کرد: «اينها فرزندان خانداني هستند كه در بلاغت و شيوايي زبانزد هستند؛ اين كودكان موجز و كوتاه صحبت مي‌كردند و در عين حال در خلوت خودشان جور ديگري سخن مي‌گفتند.»
ورود به حيطه ساخت سريال‌هاي تاريخ مشكل است
كارگردان "دوطفلان مسلم" بیان کرد: «مشكلات فيلم‌سازان براي ورود به ساخت فيلم‌هاي تاريخي بسيار زياد است. ساخت سريال‌هاي تاريخي مستلزم همكاري مسئولان صدا و سيماست و اگر حمايتي صورت نگيرد سريال‌هاي تاريخي هرگز ساخته نخواهند شد؛ برخي از مديران تلويزيون از ابتدا با اين مقوله آشنا بوده‌اند و نه تنها سنگ‌اندازي نمي‌كنند، بلكه كمك هم مي‌كنند؛ حضور آقاي فرجي سرصحنه براي من روحيه بود. ايشان گاهي اوقات جمعه‌ها صحنه فيلمبرداري حاضر مي‌شد و اين جاي قدرداني دارد.»
ياسيني در پاسخ به اينكه «آيا وجود بازيگران كودك خللي در كارتان ايجاد نكرد»، تصریح کرد: «من با بچه‌هاي بسياري كار كرده‌ام، حتي از بچه‌هاي نابينا، ناشنوا و عقب‌مانده ذهني نيز بازي گرفته‌ام؛ ضمن اينكه بازيگران كودك اين سريال از بين حدود 25 كودك انتخاب شدند و آن قدر خوب بودند كه تفاوتي ميان رفتارشان در روز اول و آخر سريال وجود نداشت.»
وی در پاسخ به اين سوال كه، چه ترفندي به كار برديد كه فيلم از نوعي كهنگي برخوردار بود، گفت: «براي كم‌كردن از شفافيت بالاي كار، تعداد فريم‌هاي فيلم را به 24 فريم در ثانيه تغيير دادم و به همين دليل كار كه پخش مي‌شد به نوعي كهنگي داشت. من 10 شبانه روز بر رندرگيري فيلم نظارت داشتم تا ويدئو بودن فيلم جلوه نكند.»
بازي كردن در آثار مذهبي شرايط خاص مي‌طلبد
كارگردان "دوطفلان مسلم" تصریح کرد: «كارهاي مذهبي، سنگين هستند و تا با آن ارتباط برقرار نكني نمي‌تواني در آن به ايفاي نقش بپردازي؛ روزي 15ـ 10 ساعت كار كردن در كوير شوخي نيست؛ ما براي فيلمبرداري در كنار نيزار و فرار از پشه‌هاي آن، مجبور به روشن كردن آتش در تير ماه شديم؛ در كل اگر كاري تاريخي را مي‌بينيم كه مردم با آن ارتباط برقرار مي‌كنند به علت حضور صاحب اصلي آن بر سر كار است و گرنه ما همگي وسيله هستيم.»
