با عاشورا می‌توانيم شكاف‌های اجتماعی را كم كنيم

فرهنگ: بيست و هفتمين نشست از دوره دوم نشست‌های عاشوراپژوهی چهل منزل تا اربعين با عنوان «عاشورا در گفتگوی بين اديان» با سخنراني حجت‌الاسلام و المسلمين حبيب‌الله بابايی، پژوهشگر و استاد حوزه در قم برگزار شد.

حجت‌الاسلام و المسلمين بابايی در اين نشست كه در مركز انجمن‌های علمی حوزه به همت مرکز مطالعات راهبردی خیمه برگزار شد، گفت: عاشورا تا به حال در چارچوب گفتمان و تفكر شيعی بوده و ما حتی نتوانستيم به عنوان پل بين مذهبی از اين جريان عظيم استفاده كنيم و عوامل وحدت شيعه و سنی را با توجه به عاشورا تامين كنيم.

وی تصریح كرد: آنچه در بحث عاشورا قابل تامل است اين است كه ما می‌توانيم در مورد عاشورا گفتگوهای مختلفی را در تطبيق بين الاديانی مطرح و نقطه تحدی را به معنای قرآنی آن از عاشورا شروع كنيم.

این محقق و پژوهشگر افزود: اگر ما بخواهيم در مورد عرفان و مسائل مربوط به معنويت، با دين و قوم ديگری تحدی و بحث كنيم مسلما عاشورا قابليت‌های عرفان ويژه‌ای در خود دارد كه ما می‌توانيم اين را در تطبيق بين الاديان فعال كنيم.

بابایی افزود: همين طور در مورد اخلاقياتی كه در صحنه عاشورا مجسم شده و تبلور پيدا كرده است می‌توان اين اخلاقيات را با مكاتب مختلف اخلاقی به بحث و گفتگو گذاشت.

وی بيان کرد: حتی شعارهايی كه در عاشورا به عنوان يك انقلاب خود را نشان می‌دهد با شعارهايي كه در انقلاب‌های ديگر مثل انقلاب فرانسه، آمريكا و... رخ داده، قابل تطبيق و مقايسه است تا ببينيم كه كداميك از اين شعار‌ها ظرفيت‌های انسانی، اخلاقی، تمدنی، اخلاقی و فرهنگی بيشتری را در خود دارد.

این محقق و پژوهشگر در ادامه بحث، توجه در اين نشست را تمركز بر روی مصيبت،‌ آلام و رنج‌هايی عنوان كرد كه در عاشورا اتفاق می‌افتد و ادامه داد: به نظر می‌آيد ما می‌توانيم مسئله مصائب روز عاشورا را به عنوان موضوع محوری خودمان با اديان ديگری كه آنها هم در تاريخ دينی خودشان به گونه هايی از مصيبت را داشتند مورد تطبيق و مطالعه قرار دهيم.

بابایی با بيان اينكه مصيبت اهل بيت پيامبر خاتم(ص) يك مصيبت خاتم است، اظهار داشت: اگر قرار باشد در تاريخ بشريت و در تاريخ انسانيت و در تاريخ مصائب، مصيبتي در تقويم جامعه انسانی نصب شود و انسان‌ها دعوت شوند كه آن مصيبت را مورد توجه و تاسی قرار دهند، مصيبتی است كه در دوره خاتم الانبيا(ص) رخ می‌دهد و در روز عاشورا به اوج می‌رسد.

وی در عين حال تصريح كرد: البته برجستگی مصيبت روز عاشورا را نمی‌توانيم به رخ بكشيم مگر اينكه اين مصيبت را در كنار مصائب ديگر قرار دهيم و به تطبيق و تحدی آنها بپردازيم.

این محقق و پژوهشگر گفت: روز عاشورا عزاداری می‌كنيم، برای امام حسين(ع) گريه می‌كنيم در طول سال اين مجالس را برپا می‌كنيم، در صورتی بحث ما و در صورتی اين اقامه عزای ما توجيه دارد و ما می‌توانيم از آن دفاع كنيم كه بتوانيم به اين سئوالات پاسخ دهيم كه مگر در طول تاريخ مصيبت‌ها،‌ مصيبت امام حسين(ع) هست كه اين قدر آزار دهنده و اذيت كننده و تراژيك است و يا مصائب ديگری در تاريخ انسان بوده است و ما چرا آنها را مورد توجه قرار نمی‌دهيم.

بابایی در ادامه در رابطه با تطبيق مصیبت عاشورا با ديگر اديان ابراز داشت: در مورد حضرت عيسی(ع)، مسحيان نيز در مباحث كلامی و تاريخی خود اين بحث را زنده دارند، مثلا پروتستان‌ها در الاهيات مسيحی وقتی مسئله شر را بيان می‌كنند يكی از مسائل مهمشان مسئله عيسی مصلوب است.

وی گفت: كاتوليك‌ها و پروتستان‌ها سنتی‌تر نيز روزی به عنوان جمعه پاك دارند كه همان روز عاشورای ما است و روزی است كه عيسی به صليب رفته است، آنها اين روز را در كليسا جمع می‌شوند و قسمت‌هايی از انجيل را كه مربوط به صليب كشيده شدن عيسی(ع) است می‌خوانند و در آن روز حالت عزادار به خود می‌گيرند.

این محقق و پژوهشگر در ادامه تاكيد كرد: رنجی كه در ناحيه اهل بيت پيامبر خاتم(ص) رخ داده ، خاتم رنج‌ها است و اين مهم را نه به لحاظ ايمانی و نه به خاطر اينكه ما رواياتی در اين زمينه داريم و چون مومن به آن هستيم بايد قبول كنيم بلكه تاريخی در كربلا ساخته شده و هنوز آثارش وجود دارد كه اين تاريخ قابل مطالعه و قابل فهم نه فقط برای انسان مسلمان بلكه هم برای انسان ديندار و هم سكولار است كه اين تاريخ را بخواند كشف كند و به عنوان يكی از اتفاقات روشن كه ابهامی در آن وجود ندارد مورد توجه قرار دهند و با مصائب و رنج‌های ديگری كه در تاريخ انسان رخ داده است مقايسه كند.

بابایی در بخش ديگری از سخنان خود به دلايل پرداختن به مسئله رنج و مصيبت عاشورا در انطباق با ساير اديان پرداخت و ابراز داشت: مسئله رنج و مصيبت همواره يك قدرت خارق‌العاده‌ای هم در حالت سازندگی خود و هم در حالت تخريبی خود دارد، بدين معنا كه ما با توجه به مصيبت هم می‌توانيم حركت و جهش‌های فوق‌العاده فرهنگی و تمدنی داشته باشيم و هم اگر به لحاظ عقلانی اين مسئله مديريت و كنترل نشود آثار مخربی داشته باشد.

اين نويسنده و محقق با بيان اينكه نكته دومي كه بحث رنج و مصيبت را برجسته می‌كند مشترك بودن اين بحث در ميان اديان است، تصریح كرد: نه تنها در ميان اديان ابراهيمی بحث رنج و مصيبت و آلام انسانی بحث رايج و شايعی است بلكه در اديان غير ابراهيمی مثل بوديسم و هندويسم اين بحث كاملا رايج است.

وی ادامه داد: اگر ما بتوانيم در ارتباط بين الاديانی شروع موفقی از بحث عاشورا داشته باشيم، می‌توانيم گام موثری در اين زمينه برداريم و می‌توانيم به آسانی راه تفاهم با اديان ديگر را هموار كنيم.

بابايی بيان کرد: نكته سومی كه در زمينه مصيبت مورد توجه قرار دارد و در بحث عاشورا جدی‌تر می‌شود اين است كه هم توجهات آكادميك و تحقيقاتی به مسئله مصيبت و رنج بحث حاضر است و در تاريخ بشريت بحث رنج و شر همواره مورد توجه انسان‌های دانشمند و دينمدار و غير دين‌مدار وجود داشته و بوده است و هم سنت احيای رنج‌ها، سنت توجه به آلام انسان‌ها در بين جوامع انسانی رايج بوده است.

این محقق و پژوهشگر تصريح كرد: اگر در هند، افغانستان، لبنان و... از عاشورا به عنوان يك عامل وحدت بخش ملی استفاده می‌كنند بر می‌گردد به قابليت‌هايی كه در تراث ما وجود دارد كه توسط آن نه تنها می‌توانيم خود را نجات دهيم بلكه قلمرو و دايره نجات انسانی را بازتر كنيم و انسان‌های ديگر در اديان ديگر هم در بهره‌مندی از اين خوان و نعمت الهی سهيم كنيم.

وی در ادامه با بيان اينكه امروزه در فضا و چارچوب دنيای مدرن دو نقطه و دو نكته بسيار آزار دهنده وجود دارد، يادآور شد: احيای عاشورا، توجه به مصائب پيامبر و مصائب متعالی پيامبران كه خاتم آن را می‌توانيم در روز عاشورا و در كربلا مشاهده كنيم برای ما هم خشونت و هم هويت را جاری می‌كند.

وی افزود: اين مسئله هم جنبه سلبی دارد كه از جاری شدن جنگ و ستيز و دعوا جلوگيری می‌كند و هم جنبه ايجابی دارد كه به ما معنا و روشنی می‌دهد و افق‌های هستی را فرا راه ما روشن می‌كند.

حجت‌الاسلام و المسلمين بابايی رنج‌ها را به دو قسم «از» و «برای» تقسيم كرد و گفت: برای مثال رنجی كه يك بيمار می‌برد «از» نبود سلامتی است و رنجی را كه مادری «برای» به دست آوردن فرزندی تحمل می‌كند متفاوت است، رنج «برای» پوچ‌گرا نيست بلكه ثمربخش است و انسان را حركت می‌دهد.

وی ادامه داد: متاسفانه امروزه رنج‌های «از» در خاطره انسان امروز جای رنج‌های «برای» را گرفته است به يك معنای ديگر رنج‌های سكلار جای رنج‌های مقدس را گرفته است.

اين محقق و پژوهشگر ادامه داد: انسانی كه امروز دارد در محافل علمی در مورد رنج‌ها مطالعه می‌كند بيش از آنكه در مورد رنج‌های متعالی و رنج‌های مقدس فكر كند بيشتر در مورد رنج‌های سكولار می‌پردازد.

وی تصريح كرد: امروزه در فيلم‌هايی كه ساخته می‌شود در موزه‌هايی كه آلام انسانی در آن برجسته می‌شود، در اشعار و رمان‌هايی كه نوشته می‌شود، رنج‌های سكلار جای رنج‌های مقدس را گرفته است و مخاطب وقتی اين رنج‌ها را مطالعه می‌كند، دچار احساس پوچی می‌شود.

بابايی گفت: هلوكاست به فرض اينكه تحقق پيدا كرده باشد، مصداقی از رنج‌های سكولار انسان است و جنس مصائبی كه برده‌های سياه آمريكا متحمل شدند و جنس مصائبی كه ژاپنی‌های در جنگ هيروشيما بهش مبتلا شدند و حتی جنس مصائبی كه مسلمانان در غزه متحمل شدند رنج‌های «از» است.

وی بيان کرد: آيا اگر قرار باشد ما انسان‌ها رنجی را به عنوان رنج نمونه در تاريخ انسان‌ها در ويترين اين تاريخ بگذاريم و آن را همواره مورد توجه قرار دهيم و در موزه‌ها و فيلم‌ها آن را برجسته كنيم آيا هولوكاست شايستگی و قابليت اين را دارد كه درتاريخ انسان‌ها به رنج ديپيكال تبديل شود،‌ كه بايد گفت اصلا و ابدا.

این محقق و پژوهشگر با بيان اينكه امروزه ۱۲ موزه برای هلوكاست در دنيا برپاست، ابراز داشت: آيا واقعا هولوكاست به فرض اينكه اتفاق افتاده است شايستگی اين را دارند ما آنرا برای مسيحيان و مسلمانان برجسته كنيم و بگوييم بايد آن را عزيز بدارند.

وی گفت: اين مسئله به نوعی از كاهلی و سستی ما مسلمانان است كه نتوانستيم رنج‌های شايسته‌ای را كه می‌تواند نه فقط برای مسلمانان بلكه برای انسان‌های غير مسلمان مورد توجه و تاكيد قرار بگيرد تحليل و تطبيق كنيم.

بابايی تاكيد كرد: در بحث عاشورا ما مسلمانان هيچ كار تطبيقي انجام نداديم و تنها چند نويسنده مسيحی به مسئله عاشورا و مسيح به صورت تطبيقی پرداخته‌اند و به هيچ وجه نمی‌شود گفت که ما در تطبيق جريان عاشورا با اديان ديگر و مصائب موجود در اديان ديگر قدمی برداشته‌ايم، قدم كه برنداشته‌ايم حتی اين نگاه هم در ما ايجاد نشده بلكه كاملا معكوس فكر كرده‌ايم.

این محقق و پژوهشگر افزود: حتی بسياری از مراسمی كه ما برگزار می‌كنيم برای مسلمانان سنی مذهب امن نيستند و امن نبودن اين مراسم به اين معنا است كه ما مسئله امام حسين(ع) را به گونه‌ای بسته‌ايم كه حتي مسلمان‌هايی كه نسبت به امام حسين(ع) ارادت هم دارند نمی‌توانند در اين مجالس حضور پيدا كنند در حاليكه اگر به تاريخ نگاه كنيم اهل سنت هيچ مشكلی با مسئله امام حسين(ع) نداشته‌اند.

اين محقق و نويسنده اذعان داشت: بنابراين نه كار تطبيقی صورت گرفته و نه در زمينه آن تفكری شده است بلكه گاهی اوقات ما در مراسم‌های‌مان به انحراف رفته‌ايم و قابليت‌های موجود در اين صحنه را كاملا تنگ كرده‌ايم.

وی بحث تاريخی، كلامی، قرآنی، اختياری بودن، اجتماعی بودن، ثمر بخش بودن، عاطفی بودن، عقلانيت و فلسفه از جمله دلايلی نام‌ّرد كه مصائب عاشورا قابليت تسری، ‌تطبيق و تحدی با مصائب متعالی اديان ديگر را دارد.

حجت‌الاسلام و المسلمين بابايی تصریح كرد: با توجه به مسئله عاشورا می‌توانيم شكاف‌های اجتماعی را كم و دلها را به هم نزديك كنيم،‌ كاری كه امروزه متاسفانه احياگران مصائب سكولار را در دنيای غرب انجام می‌دهند و از همين موارد برای خودشان استفاده می‌كنند؛ اينكه بحث هلوكاست جدی شده است صرفا يك تاريخ نيست بلكه هلوكاست برای يهودی امروز بحث هويتی است هلوكاست را از يهودی بگيرند هويتش صدمه می‌خورد.

در پايان اين نشست، از اين محقق و پژوهشگر تقدیر به عمل آمد.

نشست‌های عاشوراپژوهی چهل منزل تا اربعين پنج‌شنبه‌ها ساعت ۱۶ در قم، بلوار جمهوری، كوچه شماره ۲، ساختمان انجمن‌های علمی حوزه برگزار می‌شود.

همچنين، كليه علاقه‌مندان به مباحث عاشوراپژوهی می‌توانند در اين نشست‌ها شركت كنند و برای كسب اطلاعات بيشتر با شماره تلفن ۷۷۵۱۴۲۳-۰۲۵۱ تماس بگيرند.

برای اطلاع از سخنرانان آينده اين نشست‌ها و خلاصه نشست‌های گذشته به پايگاه اينترنتی ۴۰MANZEL.COM مراجعه کنید.