کد مطلب : ۳۴۲۵۵
حضرت عبدالعظیم (ع)؛ محدث راستین شیعه
حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع) به واسطه صداقت در بیان و مجاهدت در به دست آوردن احادیث امامان معصوم همواره مورد احترام شیعیان داخل و خارج از کشور قراردارد و به بهانه سالروز ولادت این عالم و محدث شیعه مروری کوتاه بر زندگی پربار و عرفانی ایشان داریم:
** ولادت حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)
حضرت عبدالعظیم (ع) فرزند عبدالله بن علی از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) است که نسبش با چهار واسطه به آن حضرت می رسد، پدرش عبدالله و مادرش فاطمه دختر عقبه بن قیس نام داشت.
ولادت حضرت عبدالعظیم (ع) در سال 173 هجری قمری در شهر مقدس مدینه بوده و مدت 79 سال عمر بابرکت او با دوران امامت چهار امام معصوم یعنی امام موسی کاظم (ع)، امام رضا (ع)، امام محمدتقی (ع) و امام علی النقی (ع) مقارن بوده، محضر مبارک امام رضا (ع)، امام محمدتقی (ع) و امام هادی (ع) را درک کرده و احادیث فراوانی از آنان روایت کرده است.
این فرزند پیامبر (ص) از آنجا که از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی (ع) است به حسنی شهرت یافته است.
** تبارشناسی
پس از درگذشت عبدالعظیم حسنی (ع)، هنگامی که می خواستند او را غسل دهند کاغذی را در پیراهنش می‌یابند که در آن نسب وی و پدرانش اینگونه آمده است: 'من ابوالقاسم، عبدالعظیم بن عبدالله بن علی بن حسن بن زید بن علی بن حسن بن علی بن ابیطالب هستم.'
براساس این نسخه از «رجال نجاشی»(معروفترین کتب فهرست و رجالی شیعه) در نسب وی، میان او و امام دوم شیعیان (حسن مجتبی)، پنج نفر واسطه وجود دارد.
اما در نسخه‌های معتبر این کتاب، میان 'زید بن حسن' (نیای سوم او) و 'حسن بن علی'، شخص دیگری واسطه نیست.
در کتاب مهاجران آل ابوطالب در ذکر اسامی واردشدگان به شهر ری از فرزندان علی بن حسن بن زید بن حسن بن علی بن ابیطالب نام وی به شکل 'ابوالقاسم عبدالعظیم فرزند عبدالله بن علی بن حسن بن زید بن حسن' آمده است.
** نیاکان حضرت عبدالعظیم (ع)
پدر عبدالعظیم، 'عبدالله' نام داشت و مادرش 'فاطمه' دختر عقبة بن قیس بود. عبدالله در زمان حیات جدش 'حسن بن زید' زاده شد و چون پیش از زایشش، پدرش 'علی' در زندان درگذشت، جدش سرپرستی او را به عهده گرفت.
علی بن حسن؛ نام جد نخست عبدالعظیم، 'علی' و لقب او 'سدید' است. وی همراه پسر عمویش عبدالله محض و گروهی دیگر از سادات حسینی در دوران خلافت منصور ضد عباسیان قیام کرد که جمعی از آنان و از جمله وی، دستگیر و به بغداد منتقل شدند، او پس از مدتی در زندان درگذشت.
حسن بن زید؛ جد دوم عبدالعظیم، «حسن» نام داشت. وی تنها فرزند پسر زید بود که از بزرگان عصر خودش به شمار می رفت و در بین بنی هاشم به بخشش و خدمت به نیازمندان شهرت داشته است.
وی از سوی منصور خلیفه عباسی به ولایت مدینه گمارده شد، ولی پس از مدتی مورد خشم او قرار گرفت و به زندان افتاد و در سال 168 ق، در سن 80 سالگی درگذشت.
زید بن حسن بن علی بن ابیطالب؛ جد سوم عبدالعظیم، زید فرزند بزرگ حسن بن علی است، او سرپرست وقف های پیامبر اسلام بوده و به بزرگواری، پرهیزکاری و نیکوکاری توصیف شده است.
شاعران او را ستوده و مردم از هر سو به وی روی می‌آورده‌اند، وی در یکصد سالگی، درگذشت و در زمینی به نام 'حاجز' در نزدیکی مدینه دفن شد.
** ویژگی های خاندان عبدالعظیم (ع)
نگاهی گذرا به زندگینامه نیاکان و خاندان حضرت عبدالعظیم (ع) نشان می دهد که این خاندان، دارای دو ویژگی برجسته بوده است.
اولین ویژگی برجسته این خاندان مبارزه و پیکار علیه ستم و سلطه استکباری حاکم به جامعه اسلامی بوده است؛ به گونه ای که پدر حضرت عبدالعظیم (ع) در زندان از دنیا رفت و ایشان پدر خود را ندید و جد ایشان نیز مدتی در زندان به سر برد.
ویژگی دیگر این خاندان کرامت طبع، عزت نفس و خدمت به محرومان خوانده شده که ملقب شدن عبدالعظیم به حضرت 'السید الکریم' ریشه در همین ویژگی خانوادگی آن مرد بزرگوار دارد.
** تاریخ وفات
حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) پس از مدت 79 سال و 6 ماه و یازده روز قمری عمر در روز آدینه پانزدهم شوال المکرم سنه 252 هجری قمری ، مطابق 13 مهرماه قدیم سنه 235 یزدگردی در زمان المعتز بالله عباسی به سرای آخرت رحلت کرد.
براساس روایتی از امام هادی (ع) که ثواب زیارت قبر حضرت عبدالعظیم (ع) همانند زیارت مرقد سیدالشهدا (ع) دانسته شده؛ باید بگوییم که او در دوران امام هادی (ع) و پیش از شهادت ایشان از دنیا رفته و از آنجا که دوران امامت ایشان از سال 220 تا 254 ق بوده، وفات حضرت عبدالعظیم (ع) پیش از سال 254 ق اتفاق افتاده است.
برپایه گزارش برخی منابع، احتمال تولد سید الکریم در سال 173 ق و وفات ایشان در سال 252 ق ، منطقی و معقول است با این حال اثبات آن نیاز به منبع معتبر دارد.
** عظمت علمی
برای اثبات عظمت علمی حضرت عبدالعظیم(ع) کافی است که بدانیم امام معصوم، مردم را برای حل مشکلات دینی و یافتن پرسش های اعتقادی و عملی شان به ایشان ارجاع داده است.
«صاحب بن عباد» در رساله ای که در شرح حال حضرت عبدالعظیم (ع) نوشته در توصیف علمی ایشان آورده که ابو تراب رویانی، روایت کرد که شنیدم ابوحماد رازی می گفت:'خدمت امام هادی (ع) در سامرا رسیدم و مسائلی از حلال و حرام از ایشان پرسیدم، امام به پرسش های من پاسخ داد.
هنگامی که خواستم از ایشان خداحافظی کنم به من فرمود:هنگامی که چیزی از امور دینی در منطقه ات برای تو مشکل شد از عبدالعظیم بن عبدالله حسنی بپرس و سلام مرا به او برسان'.
این تعبیر به روشنی نشان می دهد حضرت عبدالعظیم (ع) در عصر خود، مجتهد توانمندی بوده که براساس اصول و قواعدی که از اهل بیت (ع) در اختیار داشته است و می توانسته دیدگاه های اسلام ناب را در زمینه های مختلف اعتقادی و عملی استخراج کند و به پرسش های مردم پاسخ گوید.
بنابراین ایشان تنها یک محدث و راوی احادیث اهل بیت(ع) نبوده بلکه از علمای بزرگ خاندان رسالت به شمار می رفته که پس از معصومان، توان پاسخگویی به مسائل علمی را داشته و توانمندی علمی اش مورد تایید و تصدیق امام هادی (ع) قرار گرفته است.
** تالیفات
مرحوم نجاشی درکتاب رجال خود که با موضوع 'مولفان شیعه' تالیف شده از حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) نام برده و کتاب خطب امیرالمؤمنین (ع) را به وی نسبت داده است.
نجاشی در پایان شرح حال سید الکریم، سند خودش را به روایات ایشان از طریق استادش ابن نوح به حضرت عبدالعظیم می رساند.
شیخ طوسی درکتاب الفهرست خود که موضوع آن معرفی مولفان و مصنفان شیعه است، از حضرت عبدالعظیم نام می برد و می گوید: « له کتاب » سپس سند خودش را به احمد بن ابی عبدالله برقی می رساند که او از حضرت عبدالعظیم (ع) نقل حدیث می کند.
صاحب بن عباد نیز در احوال حضرت عبدالعظیم علیه السّلام عبارت: « له کتاب یسمسه کتاب یوم و لیلة » را آورده است.
**عظمت معنوی حضرت عبدالعظیم (ع)
مهمترین نشانه عظمت معنوی و مقامات باطنی حضرت عبدالعظیم علیه السلام برابری فضیلت زیارت مزار آن بزرگوار با فضیلت زیارت سیدالشهدا اعلام شده است.
شیخ المحدّثین، صدوق، از محمد بن یحیی عطار که یکی از اهالی ری است این گونه نقل کرده که 'خدمت امام هادی (ع) رسیدم و ایشان فرمود: کجا بودی ؟ گفتم : حسین بن علی (ع) را زیارت کردم.
امام هادی (ع) فرمود: بدان که اگر قبر عبدالعظیم را در شهر خودتان زیارت کنی مانند کسی هستی که حسین بن علی (ع) را زیارت کرده باشد.
** برابری زیارت عبدالعظیم با زیارت سیدالشهدا
برابری فضیلت زیارت عبدالعظیم (ع) و امام حسین (ع) مقید به فضای سیاسی ویژه ای است که پیروان اهل بیت (ع) در آن مقطع تاریخی زندگی می کردند.
زمانی که اختناق شدیدی جهان اسلام را فراگرفته بود جامعه تشیع در دوران زمامداری افرادی مانند متوکل، معتز و معتمد عباسی سخت ترین دوران های تاریخی خود را سپری می کرد.
در چنین شرایطی امام هادی (ع) به منظور پیشگیری از خطرهایی که از طرف حکومت های وقت، شیعیان را تهدید می کرد فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم را با زیارت امام حسین (ع) برابر دانسته است.
حرم حضرت عبدالعظیم (ع) شعبه ای از حرم سید الشهدا است که این خود، فضیلتی بزرگ و حاکی از جایگاه بلند و عظمت معنوی عبدالعظیم در نزد اهل بیت (ع) محسوب می شود.
** مدفن حضرت عبدالعظیم (ع) با اشاره پیامبر (ع)
بر پایه گزارش صاحب بن عباد ( 326-385 ق )، شب وفات حضرت عبدالعظیم (ع) یکی از شیعیان ری در عالم رویا، پیامبر خدا (ص) را دید که به او فرمود:'مردی از فرزندان مرا فردا از سکة الموالی می آورند و در باغ عبدالجبار بن عبدالوهاب در کنار درخت سیب، دفن خواهند کرد'.
آن شخص نزد صاحب باغ رفت تا آن درخت و مکان آن را بخرد، صاحب باغ به او گفت: این درخت و مکانش را برای چه می خواهی؟ او جریان رویای خود را بازگو کرد.
صاحب باغ گفت: من هم چنین خوابی دیده‌ام و بدین جهت، محل این درخت و همه این باغ را وقف سادات و شیعیان کرده‌ام که اموات خود را در آن دفن کنند.
بنابراین گزارش با عنایت به اینکه باغ های آن دوران معمولا بسیار بزرگ بوده می توان حدس زد که تا شعاع قابل توجهی در اطراف مرقد مطهر حضرت عبدالعظیم (ع) وقف دفن سادات و پیروان اهل بیت (ع) بوده است.
** ولادت حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)
حضرت عبدالعظیم (ع) فرزند عبدالله بن علی از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) است که نسبش با چهار واسطه به آن حضرت می رسد، پدرش عبدالله و مادرش فاطمه دختر عقبه بن قیس نام داشت.
ولادت حضرت عبدالعظیم (ع) در سال 173 هجری قمری در شهر مقدس مدینه بوده و مدت 79 سال عمر بابرکت او با دوران امامت چهار امام معصوم یعنی امام موسی کاظم (ع)، امام رضا (ع)، امام محمدتقی (ع) و امام علی النقی (ع) مقارن بوده، محضر مبارک امام رضا (ع)، امام محمدتقی (ع) و امام هادی (ع) را درک کرده و احادیث فراوانی از آنان روایت کرده است.
این فرزند پیامبر (ص) از آنجا که از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی (ع) است به حسنی شهرت یافته است.
** تبارشناسی
پس از درگذشت عبدالعظیم حسنی (ع)، هنگامی که می خواستند او را غسل دهند کاغذی را در پیراهنش می‌یابند که در آن نسب وی و پدرانش اینگونه آمده است: 'من ابوالقاسم، عبدالعظیم بن عبدالله بن علی بن حسن بن زید بن علی بن حسن بن علی بن ابیطالب هستم.'
براساس این نسخه از «رجال نجاشی»(معروفترین کتب فهرست و رجالی شیعه) در نسب وی، میان او و امام دوم شیعیان (حسن مجتبی)، پنج نفر واسطه وجود دارد.
اما در نسخه‌های معتبر این کتاب، میان 'زید بن حسن' (نیای سوم او) و 'حسن بن علی'، شخص دیگری واسطه نیست.
در کتاب مهاجران آل ابوطالب در ذکر اسامی واردشدگان به شهر ری از فرزندان علی بن حسن بن زید بن حسن بن علی بن ابیطالب نام وی به شکل 'ابوالقاسم عبدالعظیم فرزند عبدالله بن علی بن حسن بن زید بن حسن' آمده است.
** نیاکان حضرت عبدالعظیم (ع)
پدر عبدالعظیم، 'عبدالله' نام داشت و مادرش 'فاطمه' دختر عقبة بن قیس بود. عبدالله در زمان حیات جدش 'حسن بن زید' زاده شد و چون پیش از زایشش، پدرش 'علی' در زندان درگذشت، جدش سرپرستی او را به عهده گرفت.
علی بن حسن؛ نام جد نخست عبدالعظیم، 'علی' و لقب او 'سدید' است. وی همراه پسر عمویش عبدالله محض و گروهی دیگر از سادات حسینی در دوران خلافت منصور ضد عباسیان قیام کرد که جمعی از آنان و از جمله وی، دستگیر و به بغداد منتقل شدند، او پس از مدتی در زندان درگذشت.
حسن بن زید؛ جد دوم عبدالعظیم، «حسن» نام داشت. وی تنها فرزند پسر زید بود که از بزرگان عصر خودش به شمار می رفت و در بین بنی هاشم به بخشش و خدمت به نیازمندان شهرت داشته است.
وی از سوی منصور خلیفه عباسی به ولایت مدینه گمارده شد، ولی پس از مدتی مورد خشم او قرار گرفت و به زندان افتاد و در سال 168 ق، در سن 80 سالگی درگذشت.
زید بن حسن بن علی بن ابیطالب؛ جد سوم عبدالعظیم، زید فرزند بزرگ حسن بن علی است، او سرپرست وقف های پیامبر اسلام بوده و به بزرگواری، پرهیزکاری و نیکوکاری توصیف شده است.
شاعران او را ستوده و مردم از هر سو به وی روی می‌آورده‌اند، وی در یکصد سالگی، درگذشت و در زمینی به نام 'حاجز' در نزدیکی مدینه دفن شد.
** ویژگی های خاندان عبدالعظیم (ع)
نگاهی گذرا به زندگینامه نیاکان و خاندان حضرت عبدالعظیم (ع) نشان می دهد که این خاندان، دارای دو ویژگی برجسته بوده است.
اولین ویژگی برجسته این خاندان مبارزه و پیکار علیه ستم و سلطه استکباری حاکم به جامعه اسلامی بوده است؛ به گونه ای که پدر حضرت عبدالعظیم (ع) در زندان از دنیا رفت و ایشان پدر خود را ندید و جد ایشان نیز مدتی در زندان به سر برد.
ویژگی دیگر این خاندان کرامت طبع، عزت نفس و خدمت به محرومان خوانده شده که ملقب شدن عبدالعظیم به حضرت 'السید الکریم' ریشه در همین ویژگی خانوادگی آن مرد بزرگوار دارد.
** تاریخ وفات
حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) پس از مدت 79 سال و 6 ماه و یازده روز قمری عمر در روز آدینه پانزدهم شوال المکرم سنه 252 هجری قمری ، مطابق 13 مهرماه قدیم سنه 235 یزدگردی در زمان المعتز بالله عباسی به سرای آخرت رحلت کرد.
براساس روایتی از امام هادی (ع) که ثواب زیارت قبر حضرت عبدالعظیم (ع) همانند زیارت مرقد سیدالشهدا (ع) دانسته شده؛ باید بگوییم که او در دوران امام هادی (ع) و پیش از شهادت ایشان از دنیا رفته و از آنجا که دوران امامت ایشان از سال 220 تا 254 ق بوده، وفات حضرت عبدالعظیم (ع) پیش از سال 254 ق اتفاق افتاده است.
برپایه گزارش برخی منابع، احتمال تولد سید الکریم در سال 173 ق و وفات ایشان در سال 252 ق ، منطقی و معقول است با این حال اثبات آن نیاز به منبع معتبر دارد.
** عظمت علمی
برای اثبات عظمت علمی حضرت عبدالعظیم(ع) کافی است که بدانیم امام معصوم، مردم را برای حل مشکلات دینی و یافتن پرسش های اعتقادی و عملی شان به ایشان ارجاع داده است.
«صاحب بن عباد» در رساله ای که در شرح حال حضرت عبدالعظیم (ع) نوشته در توصیف علمی ایشان آورده که ابو تراب رویانی، روایت کرد که شنیدم ابوحماد رازی می گفت:'خدمت امام هادی (ع) در سامرا رسیدم و مسائلی از حلال و حرام از ایشان پرسیدم، امام به پرسش های من پاسخ داد.
هنگامی که خواستم از ایشان خداحافظی کنم به من فرمود:هنگامی که چیزی از امور دینی در منطقه ات برای تو مشکل شد از عبدالعظیم بن عبدالله حسنی بپرس و سلام مرا به او برسان'.
این تعبیر به روشنی نشان می دهد حضرت عبدالعظیم (ع) در عصر خود، مجتهد توانمندی بوده که براساس اصول و قواعدی که از اهل بیت (ع) در اختیار داشته است و می توانسته دیدگاه های اسلام ناب را در زمینه های مختلف اعتقادی و عملی استخراج کند و به پرسش های مردم پاسخ گوید.
بنابراین ایشان تنها یک محدث و راوی احادیث اهل بیت(ع) نبوده بلکه از علمای بزرگ خاندان رسالت به شمار می رفته که پس از معصومان، توان پاسخگویی به مسائل علمی را داشته و توانمندی علمی اش مورد تایید و تصدیق امام هادی (ع) قرار گرفته است.
** تالیفات
مرحوم نجاشی درکتاب رجال خود که با موضوع 'مولفان شیعه' تالیف شده از حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) نام برده و کتاب خطب امیرالمؤمنین (ع) را به وی نسبت داده است.
نجاشی در پایان شرح حال سید الکریم، سند خودش را به روایات ایشان از طریق استادش ابن نوح به حضرت عبدالعظیم می رساند.
شیخ طوسی درکتاب الفهرست خود که موضوع آن معرفی مولفان و مصنفان شیعه است، از حضرت عبدالعظیم نام می برد و می گوید: « له کتاب » سپس سند خودش را به احمد بن ابی عبدالله برقی می رساند که او از حضرت عبدالعظیم (ع) نقل حدیث می کند.
صاحب بن عباد نیز در احوال حضرت عبدالعظیم علیه السّلام عبارت: « له کتاب یسمسه کتاب یوم و لیلة » را آورده است.
**عظمت معنوی حضرت عبدالعظیم (ع)
مهمترین نشانه عظمت معنوی و مقامات باطنی حضرت عبدالعظیم علیه السلام برابری فضیلت زیارت مزار آن بزرگوار با فضیلت زیارت سیدالشهدا اعلام شده است.
شیخ المحدّثین، صدوق، از محمد بن یحیی عطار که یکی از اهالی ری است این گونه نقل کرده که 'خدمت امام هادی (ع) رسیدم و ایشان فرمود: کجا بودی ؟ گفتم : حسین بن علی (ع) را زیارت کردم.
امام هادی (ع) فرمود: بدان که اگر قبر عبدالعظیم را در شهر خودتان زیارت کنی مانند کسی هستی که حسین بن علی (ع) را زیارت کرده باشد.
** برابری زیارت عبدالعظیم با زیارت سیدالشهدا
برابری فضیلت زیارت عبدالعظیم (ع) و امام حسین (ع) مقید به فضای سیاسی ویژه ای است که پیروان اهل بیت (ع) در آن مقطع تاریخی زندگی می کردند.
زمانی که اختناق شدیدی جهان اسلام را فراگرفته بود جامعه تشیع در دوران زمامداری افرادی مانند متوکل، معتز و معتمد عباسی سخت ترین دوران های تاریخی خود را سپری می کرد.
در چنین شرایطی امام هادی (ع) به منظور پیشگیری از خطرهایی که از طرف حکومت های وقت، شیعیان را تهدید می کرد فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم را با زیارت امام حسین (ع) برابر دانسته است.
حرم حضرت عبدالعظیم (ع) شعبه ای از حرم سید الشهدا است که این خود، فضیلتی بزرگ و حاکی از جایگاه بلند و عظمت معنوی عبدالعظیم در نزد اهل بیت (ع) محسوب می شود.
** مدفن حضرت عبدالعظیم (ع) با اشاره پیامبر (ع)
بر پایه گزارش صاحب بن عباد ( 326-385 ق )، شب وفات حضرت عبدالعظیم (ع) یکی از شیعیان ری در عالم رویا، پیامبر خدا (ص) را دید که به او فرمود:'مردی از فرزندان مرا فردا از سکة الموالی می آورند و در باغ عبدالجبار بن عبدالوهاب در کنار درخت سیب، دفن خواهند کرد'.
آن شخص نزد صاحب باغ رفت تا آن درخت و مکان آن را بخرد، صاحب باغ به او گفت: این درخت و مکانش را برای چه می خواهی؟ او جریان رویای خود را بازگو کرد.
صاحب باغ گفت: من هم چنین خوابی دیده‌ام و بدین جهت، محل این درخت و همه این باغ را وقف سادات و شیعیان کرده‌ام که اموات خود را در آن دفن کنند.
بنابراین گزارش با عنایت به اینکه باغ های آن دوران معمولا بسیار بزرگ بوده می توان حدس زد که تا شعاع قابل توجهی در اطراف مرقد مطهر حضرت عبدالعظیم (ع) وقف دفن سادات و پیروان اهل بیت (ع) بوده است.
مرجع : ایرنا
