قدمت ساخت حسینیه در ایران به دوره صفویه برمی‌گردد اما مواردی نیز وجود دارد (حسینیه سیدصدرالدین قنبر یزد) که این قدمت را به دوره ایلخانی می‌رساند. از دوره صفویه به بعد به جهت توجه ویژه‌ای که معطوف عزاداری ماه محرم بود، حسینیه‌های بسیاری در نقاط مختلف ایران ساخته شدند یا مراکز محلات و میدان‌های شهر و روستا به‌گونه‌ای طراحی و ساخته شدند که به عنوان تکیه و حسینیه در ایام عزاداری مورد استفاده قرار گیرند؛ از این گروه می‌توان تعداد زیادی را در مناطق مرکزی ایران (اصفهان، یزد، نائین ...) شناسایی کرد.
حسینیه‌های مناطق مرکزی، شمال، شمال‌غرب، غرب، جنوب ایران از نظر معماری تفاوت‌های زیادی با یکدیگر دارند. این تفاوت‌ها را می‌توان در مقایسه تکایا و حسینیه‌های حاشیه بحر خزر، قزوین، کرمانشاه، آذربایجان، یزد و... شاهد بود. در این میان نوع مربوط به مناطق مرکزی ایران عمومیت بیشتری دارد و از طراحی و ساخت نسبتاً همسانی برخوردار می‌باشد.
در این نوع عناصر مشترکی وجود دارد که عبارتند از:
۱- صحن مرکزی روباز که مورد استفاده دستجات عزاداری قرار می‌گیرد.
۲- ایوان‌ها، شاه‌نشین‌ها و طاق‌نماهای یک طبقه یا دو طبقه دور تا دور صحن که مورد استفاده شرکت‌کنندگان در عزاداری قرار می‌گیرد. تعدادی از این حسینیه‌ها و تکایا دارای شاه‌نشین‌های مجللی می‌باشند که مورد استفاده بزرگان شهر یا روستا قرار می‌رفته است.
۳- نمازخانه و فضای اصلی سرپوشیده.
۴- فضاهای موردنیاز دیگر (آشپزخانه، وضوخانه، آب‌انبار و...)
مصالح مورد استفاده در حسینیه‌ها خشت و آجر و پوشش‌های آنها طاق و گنبد و در مواردی تیرپوش است. از تزئینات مورد استفاده در این دسته از بناها می‌توان به کاشیکاری، آجرکاری، گچبری، منبت‌کاری و آئینه کاری اشاره کرد. از جمله تکایا و حسینیه‌هایی که تزئینات غنی دارند، می‌توان تکیه معاون‌الملک کرمانشاه، حسینیه امینی‌های قزوین و حسینیه مشیر شیراز را نام برد.
هم چنانکه اشاره شد تعدادی از حسینیه‌ها مرکز محلات و میدان‌های شهر و روستاها را شکل داده و در سر راه‌های ارتباطی قرار گرفته‌اند بر همین اساس در غیر ایام عزاداری کارکردهای مختلفی پذیرا می‌شوند؛ از جمله استفاده‌هایی که از آن برای فضای شهری و تجاری می‌شود.
* منبع: دایره‌المعارف بناهای تاریخی ایران در دوره اسلامی/ جلد ۵/ انتشارات سوره مهر
[چهل دختران نایین]
[کلوان نایین]
[حسینیه نطنز]
[حسینیه اشتهارد تهران]
[حسینیه خان بندر ریگ بوشهر]
[حسینیه نوگاباد نایین]
[حسینیه شاه علاءالدین محمد اصفهان]
[حسینیه گودالو یا سنگ نایین]
[حسینیه پنجاهه نایین]
[حسینیه باب المسجد نایین]
[حسینیه باغستان نطنز]
[حسینیه مشیر شیراز]
[حسینیه امینی‌ها قزوین]
[حسینیه امجد سنندج]
[حسینیه سرای نو نایین]
[حسینیه شوکتیه بیرجند]
[حسینیه قوام شیراز]