واردات مرثیه از هند

مداحی و مرثیه سرایی از جمله هنرهای آیینی محسوب می شود که ما ایرانیان ید طولایی در آن داریم . گواه این ادعا مراسم های پرشمار و گوناگونی است که به هنگام سالروز اعیاد و سوگواره های مذهبی نه تنها در سراسر میهن پهناورمان بلکه دراقصی نقاط جهان با حضور شعرا و خوانندگان مذهبی ایرانی برگزار شده و می شود.

این هنر به حدی در ایران جایگاه ویژه ای دارد که برای آموختن آن باید در دوره های مختلف آموزشی ثبت نام کرد و پس از دادن امتحانات مختلف صوت و لحن و موسیقی اجازه فعالیت در این راستا را پیدا کرد.

برهمین اساس مداحان و مرثیه سرایان از نخستین سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران که شرایط کار برای ایشان سهل تر شد تاکنون در کنار روحانیون از اجزای اصلی صدور فرهنگ ایرانی اسلامی به سایر کشورهای جهان بوده و هستند.
البته این صدور یک طرفه نبوده است زیرا در طی چند سال اخیر با پدیده جدیدی در صحنه مداحی و مرثیه خوانی کشور رو برو شده ایم که به گواه اغلب فعالان این عرصه با حضور مرثیه سرایی با نام نزار القطری در تلویزیون جمهوری اسلامی آغاز شد. پدیده‌ای که اگر چه در ابتدا به عنوان الگوبرداری خوانندگان مذهبی سایر کشورها از سبک خوانندگی مذهبی ایرانیان توجیه شد اما آنچه امسال من در ایام فاطمیه دوم به عینه شاهدش بودم خبر از واقعیتی دیگر می دهد که دیگر امکان پذیرش این توجیه را منتفی می‌کند.

ماجرا از این قرار است که چند روز مانده به ایام حزن انگیز دهه دوم فاطمیه که امسال مصادف با روزهای آخر تعطیلات نورورز بود به هنگام عبور از کنار مجموعه فرهنگی باغ موزه نادری مشهد صدای بلند در حال پخش از سیستم صوتی فروشگاه موقت محصولات فرهنگی ایجاد شده در بخشی از این مجموعه توجه مرا به خود جلب کرد. صدایی که در وهله نخست فکر کردم اجرای قوالی است و بر پایه علاقه ای که به این نوع هنر خاص مذهبی اهلی شبه قاره دارم به سوی منبع صدا جذب شدم اما به هنگام ورود به این فروشگاه با صحنه ای تامل برانگیز مواجه شدم.
صحنه ای که من را در جای خود به زمین دوخت، پخش تصاویر نوجوانی سیاه پوش بود که در حال مرثیه سرای برای امام حسین به زبان هندی و البته هم نوا با برخی آلات موسیقی مرتبط با شبه قاره بود. و درست به همین دلیل بود که من این صدا را با قوالی اشتباه گرفته بودم.

به سراغ فروشنده رفتم و از او درباره دلیل پخش این فیلم پرسیدم و او هم جوابی داد که به دلیل استقبال خود مشتریان مذهبی از این اثر آن را پخش می کند.
شاید بگویید این هم ناشی از تاثیر و گسترش فرهنگ شیعی در نقاط مختلف جهان است اما وقتی در یکی از همین شب های عزیز فاطمیه به هنگام حضور در مراسمی مذهبی، مرثیه خوان شروع به خواندن اشعار مذهبی فارسی به همان سبک هندی کرد و پامنبری های ثابت او نیز سینه زدن به آن سبک را آغاز کردند ناخود آگاه از فضای عزاداری مذهبی خارج شدم و با خود اندیشیدم که می خواستیم چه بکنیم اما چه شد؟ کم بازارمان با محصولات مختلف مذهبی چینی چون جانماز، سجاده، تسبیح و قبله نما اختصاص پیدا کرده بود که چشم مان به جمال محصولات هندی آن هم از نوع مداحی و مرثیه سرایی روشن شد.

به راستی با ورود این محصولات به فضای فرهنگی جامعه آیا لازم نیست مسئولان فرهنگی کمی در عملکرد گذشته خود و اسلاف خود دقت کنند و ببینند کجای کار ایشان مشکل داشت که از صادر کننده فرهنگ مذهبی در حال تبدیل شدن به وارد کننده آن هستیم؟به راستی مگر سبک های مختلف مداحی ومرثیه سرایی ایرانی چه اشکالی دارد که برای جلب مخاطب به سبک های عربی و هندی روی آورده ایم؟

_{*کارشناس ارشد ایرانشناسی و فعال فرهنگی}