مداحی شغل و صنف نیست! / مداح باید اهل تشخیص باشد

هر ساله و به رغم مشکلات و ذیق وقت رهبری انقلاب، جلسه نشست با مداحان اهل بیت علیهم السلام در روز ولادت بی بی دوعالم حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها برگزار شده است.

به برکت حضرت زهرا سلام الله علیها این جلسه هر سال پر رونق تر و گسترده تر از سال قبل برگزار شده است اما متاسفانه این جلسه نه تنها نتوانسته است از دغدغه های رهبری عزیز انقلاب در این حوزه بکاهد بلکه هر ساله تاکیدات معظم له نسبت به باید ها و نباید های این جامعه بیشتر شده است.

همین مسئله سبب شد تا برای واکاوی و چرایی این موضوع خدمت برخی از فعالان این عرصه رفته و نظراتشان را در مورد رفع دغدغه های رهبری انقلاب جویا شویم.

از جمله این افراد حاج علیرضا بکایی است. وی که خود یکی از فعالان عرصه فرهنگ کشور است، نیز در حوزه مناحات خوانی، مداحی و سخنرانی در برخی از هیئات فعال است.

در ادامه گفتگو با حاج علیرضا بکایی را می خوانید:

اگر کسی بخواهد از نور تعریف کند باید خود نیز حس نور را داشته باشد

مداحی از دو منظر بسیار مهم است:

۱- جایگاه مداحی

۲- دیگری خود مداح

مداحی یعنی مدح کننده یک وجود با عظمت و معصوم یعنی مدح نور، اگر کسی بخواهد از نور تعریف کند باید خود نیز حس نور را داشته باشد. اگر کسی بخواهد از خورشید تعریف کند نمی تواند برود در یک انبار تاریک و از خورشید تعریف کند باید زیر نور بیاید و از گرمای آفتاب استفاده کند و مدح آفتاب کند. پس بنابر این هم خود مداح موضوعیت دارد هم جایگاه مداح حائز اهمیت است.

از این روست که رهبر معظم انقلاب در یکی از مناسبت های مهم، یعنی میلاد حضرت زهرا(س) در یک فضای کاملا صمیمی و درعین حال با توجه به حساسیت شرایط روز، اهمیت جایگاه مداحی و خود مداح و در جهت هدایت این امر الهی که مداحی اهل بیت(ع) است، رهنمودهائی را بیان می فرمایند.

حساسیت ایشان به جایگاه مداحی ناظر به همین مسئله است که امسال نگاه را برای مستمعین که مداحان بودند مقداری حساس تر و شفاف تر کردند و فرمودند: "هر جلسه ای که شما برای مداحی برگزار می کنید این خود، یک فرصت است که خود مسئولیت هم دارد". مداحی شغل نیست، صنف نیست! مداحی ایفای مسئولیت است. چون فرصت است اگر از این فرصت در جهت انجام مسئولیت یک مداح استفاده شود، مسئولیتش را به نحو مطلوب انجام داده است اگر مداح مسئولیتش را نتوانست خوب ایفا کند، فرصت سوزی کرده است! و هر فرصت سوزی در پیشگاه خداوند باید پاسخگو باشد.

مداح و منبری وظایف محب حقیقی امام حسین(ع) را به مخاطب معرفی کنند

مردم به برکت و اعتبار اهل بیت(ع) و به خاطر آن ارادتی که به آن امامان معصوم علیهم السلام دارند، در یک مکان جمع می شوند. مداح باید با استفاده از یک سلسله اشعاری که در جهت ارتقاء میزان معرفت مخاطب هست مسئولیت خودش را انجام دهد. پس بنابراین نقش مداح یک نقش معمولی نیست که چند بیت بخواند و فقط یک ارتباط حسی و عاطفی با مخاطبش برقرار کند، بعد هم فقط ذکر مصیبت و جلسه به پایان برسد. هر چند ذکر مصیبت خودش دارای فضیلت است ، اما وقتی کسی می آید و برای امام حسین(ع) گریه می کند، باید بداند که هدف امام حسین(ع) چه بوده ؟ چرا قیام کرده است ؟ وظیفه ما در پیروی از مسیر عاشورا چیست؟ و اصولا عاشورائی شدن چگونه محقق می شود!

اگر بخواهیم این را در یک جمله بیان بکنیم، تقویت بصیرت محبین اهل بیت(ع) در مجالس است. یعنی دوست دار اهل بیت علیهم السلام که در یک مجلسی می نشیند وقتی بر می خیزد آن مجلس را ترک کند، متوجه شود که وظیفه ای برایش تعریف شده است و امام حسین(ع) برای او وظیفه تعیین کرده است. این وظایفش را اگر بتواند انجام دهد محب امام حسین(ع) است. این وظایف را مداح و منبری است که بایدمتذکر شود . بدیهی است که ابتدا باید خود به آن عمل کند و سپس به مخاطب منتقل کند.

مداح باید اهل تشخیص باشد!

چرا مداح تأثیر گذار است؟ چون محتوای عزاداری با یک عاطفه و حس و ادبیات خاصی آمیخته گشته و به مخاطب منتقل می شود، در این صورت تأثیر گذار است و در همین راستاست که مسئولیت اصلی مداح روشن می شود.

باید اول خودش تجهیز و اهل تشخیص شود و شعر را مرتبط با نیاز جامعه و مخاطب بخواند. لذا در دیدار اخیر که مداحان با رهبری عزیز داشتند، ایشان اشاراتی به خوب خواندن و اجرای خوب و نغمه خوب داشتند، اما بیشترین تأکید را بر محتوا فرمودند، مبنی بر اینکه: محتوا باید از باب ارتقاء معارف و افزایش بینش مخاطب باشد. به گونه ای که وقتی مخاطب از جلسه بیرون می آید نکته ای فراگرفته و یک گام نسبت به دفعه قبل خود، رشد کرده باشد. برای اینکه این بخش اول محقق بشود لازم است که آقایان مداح ما خودشان به روز باشند. دشمن شناسی شان تقویت بشود، اهل بصیرت باشند، نیاز حقیقی جامعه و خصوصاً نسل جوان را شناسایی کنند. بر اساس نیاز جامعه و با جمع این چهار شاخص شعر تهیه کنند، با شاعر مرتبط باشند و به شاعر سفارش شعر بدهند. در این صورت علاوه بر ضمن نوآوری های مورد نیاز و درعین حال سالم، شرکت در جلسات و هیئت ها برای مداح و سایرین از شکل عادی خارج شده و یه یک وظیفه تبدیل می شود. طبیعی است که در تشکیل این گونه جلسات که همه با نیت خالص درپی انجام وظیفه و بصیرت افزایی هستند،شائبه حاشیه و خطاهای احتمالی نیز بسیار اندک خواهد شد.

در جلسات روضه، دشمن شناسی باید تقویت شود

همچنین در جلسات باید دشمن شناسی هم تقویت شود، در تحقق این مهم اصلاً ادبیات مداح عوض می شود. از معصوم (ع) روایت داریم که بعد از نماز از خداوند بصیرت در دین بخواهیم. در تعقیب نماز می خوانیم "والبصیرة فی دینی" یعنی به ما بصیرت در دین عطا فرما.

امروز دشمن تجهیز شده است که علیه اسلام و خاصه تشیع فعالیت کند و می خواهد ریشه اسلام را به نام دین بزند و تمام برنامه اش این است که افتراق بین فرقه های مسلمین ایجاد کند تا دین را با دین بزند.

اگر این مطالب را مداح نداند هم خودش در تاریکی زندگی می کند و هم مردم را به طرف نور نمی تواند دعوت کند. یعنی خروجی وظیفه شناسی و عمل به وظیفه نورانیت است نه فقط ابراز احساسات. اگر یک محب اهل بیت(ع) در مجلس عزای امام حسین(ع) بیشتر گریه می کند، یعنی او بیشتر با اهداف عاشورا آشنا و بصیرتش افزون شده است. لذا تحمل مصائبی که به امام حسین (ع) وارد شده را ندارد و این گریه از نوع آن گریه ای است که آتش جنهم را خاموش می کند.

آتش جهنم را عمل به وظیفه خاموش می کند. انسان وقتی به عاشورا معرفت یافت، و عمل به وظیفه نمود، از معصیت جدا شده و در نتیجه از آتش جهنم هم فاصله می گیرد. گریه باید به همراه معرفت باشد هرکس گریه اش بیشتر است باید بدانیم که او وظیفه شناس تراست.

تمام اشارات رهبرمعظم انقلاب به این است که "یک مداح خودش را در جایگاه مداحی ببیند. مداح در جامعه تعیین کننده است ،چون مخاطب دارد" حال تصور بفرمایید که اگر مداحی به آن بخش دوم محتوایی که حضرت آقا فرمودند، توجه نکند، هم خود و هم مخاطبش را از استفاده یک سرمایة غنی معنوی دور می کند.

طرح موضوع شیعه و سنی به ویژه درجلسات، دیگر معنا ندارد. همه ما الان در برابر یک دشمن ایستاده ایم. دشمن هم مشخص است و با اصل دین ما مشکل دارد. برای دشمن، شیعه و سنی مهم نیست! خیلی هزینه می کند تا بین شیعه و سنی افتراق ایجاد کند. مهم است که چقدر مداح بتواند این افتراق را به اتحاد تبدیل کند و چقدر این تفرقه را از بین ببرد! ما دنباله رو فقیهی همچون امام خمینی (ره) هستیم که به تعبیر شخص حضرت آقا، خودش پرچمدار انقلاب بود یعنی خودش پرچمدار یک حرکت وحدت بخش بود.

اگر مداح به روز باشد متوجه شرایط امروز می شود که تشکل های ضد شیعی به شدت در حال شکل گیری هستند. علاوه بر برخی کشورهای عربی، درسایر کشورهای اسلامی مثل اندونزی ومالزی نیز این حرکت انحرافی درحال شکل گیری است. اگر مداحی اشعارش را جوری تنظیم کند که بوی تفرقه بیاید این دقیقاً خواسته دشمن را اجابت و محقق کرده است.

چگونگی و نحوه پیگیری مطالبات رهبری توسط مداحان اهل بیت علیهم السلام

۱- مداح باید از جریانات روز مطلع و از حرکت های ضد دینی دشمن با خبر باشد. متوجه آژیرهایی باشد که الان به صدا در آمده است. خیلی از مردم از طریق رسانه ها برنامه هایی را که دشمن طراحی کرده و شیوه های دشمن برای مقابله با اسلام را می بینند. مداح باید وظایف مردم را به آنها گوشزد کند.

۲- ارتقاء بینش اعتقادی

۳- آشنا کردن مردم به راهکارهای دشمن که یکی از آن هم تفرقه است و از بین بردن وحدت.

۴- آقا می فرمایند: گاهی این اشعار و قطعه هایی که شما انتخاب می کنید، کار می برد! اینطور نیست که یک مداح یک شعری را تلفنی نیم ساعت قبل از شروع مجلس خود از شاعر بگیرد. باید با شاعر تعامل و ارتباط تنگاتنگ داشته باشد، جلسات مختلف بگذارد و آنچه نیاز است را به شاعر انتقال بدهد. خود شاعر هم اهل مطالعه باشد و شعری بگوید که به درد امروز مخاطب جوان بخورد. نسل جوانی که به برکت انقلاب همه برنامه های خود را بر اساس معنویات تنظیم کند. امسال برنامه های اعتکاف را ۷۵ درصدجوانان پر کرده اند، عاشورا که می شود بیشتر جوانان در عرصه هستند، در هشت سال دفاع مقدس غالب جوانان در صحنه بودند، این نشان می دهد ما نسبت به جوانان یک وظیفه سنگینی را بر عهده داریم که فراتر از تنوع در ظاهر جلسه و اجرا و ابداع سبک های مختلف و شورخواندن و امثال آن است، بلکه آنها هم به عنوان ابزار باید در خدمت تحقق انجام همان وظیفه مقدس باشد که توضیح داده شد. ولی تأکیدات و توصیه های هرساله رهبری بیانگر این معناست که این اتفاق آن گونه که باید درجلسات ظهور و بروز ندارد و مطالبات آن بزرگوار محقق نشده و نگرانی های ایشان هنوز به قوت خود باقیست.

بیاناتی در مقام هدایت نه سخنرانی!

بیانات حضرت آقا در مقام هدایت است نه در مقام سخنرانی! آقا منبر نمی روند. مداحان عزیز بیانات اخیر ایشان را باید چند بار مورد مطالعة عمیق و تدبر قرار بدهند. این بیانی که فرمودند "شما آموزش دهنده و آموزنده هستید" یعنی آقای مداح! شما نقش معلم را ایفا می کنی، باید ها و نباید ها را می گویی، تو در قالب شعر وظایف را می گویی گاهی از یک سخنرانی دو یا سه ساعته تأثیر آن بیشتر است چون همراه سخن تو احساس، عاطفه و اشک هم هست. البته در این میان نقش رسانه ملی و به ویژه هیئت ها و مجامع همسو با نظام بیشتر از بقیه است.

اشاره دیگری که حضرت آقا داشتند این بود که اگر مداحی های ما، هیئت های ما، نوحه سرایی های ما، محتوی و مضمون شایسته ای داشته باشد هیچ وسیله ای نمی تواند با آنها مقابله کند. چون مداح دارد مدح یک بزرگی را می کند که هیچ وقت تمام نمی شود، نه کرامتش نه فضیلتش نه نورش هیچ وقت خاموش نمی شود.

هیئت را باید از باب فرصت تشکیل بدهیم، نه این که با هم رقابت کنیم! یا اینکه چون فلان محله هیئت دارد ما هم راه بیاندازیم.

اصلاً شأن حدوث هیئت برای این است که مستمعین بیایند آنجا و معارف را یاد بگیرند و وظایفشان را بابصیرت افزائی دریافت بکنند. هیئت باید مردم را عاشورایی بسازد، اگر عاشورایی کند خانواده ها هم صبغه کوثری، صبغه عاشورایی پیدا می کنند، نسل جوان ما دختران و پسران ما هم همینطور. چون به هیئت این نوع نگاه نداریم، همیشه خلأ و فقر درجلسات احساس می شود.

بحث دیگری که ایشان فرمودند تشیع بود که مورد هجمه قرار گرفته است ، وما باید بازمان شناسی نقشه های دشمن را خنثی کنیم .

نکته دیگر اینکه آقایان مداحان جلسات مداحی شان را مدیریت کنند که از حدود و ضوابط تعریف شده بیرون نرود، احساساتی اداره نشود، وحرکاتی انجام ندهند که درشأن مجلس ذکر اهل بیت(ع) نباشد. چون محیط مداحی دینی یک محیط پاک و مطهر است.البته پیشکسوت های این عرصة نورانی به وظایف خود واقفند،لیکن شاید برخی جوانان بیشتر توجه کنند بهتر است .

اگر مداحان عزیز به این نکات حضرت آقا توجه کنند، خروجی اش جامعه را به سمت صلاح، خوبی و طهارت پیش می برد. این نقش به عهده مداحان است و مداح است که می تواند فکر جوان را با معارف دینی آشنا کند.

این استقبالی که جامعه و به ویژه جوانان از مداحان عزیز می کنند و ارتباط تنگاتنگی که بین آنها و مردم بوجود آمده همه و همه لطف خدا والطاف وافرة اهل بیت علیهم السلام است و بس، لذا نعمت غیر قابل وصفی است که شکر آن با اخلاص و عمل به دستورات صاحب نعمت امکان پذیرخواهد بود و در غیر این صورت کفران نعمت محسوب خواهد شد.

اگر مردم برای علاقه به صدای مداح هم جمع می شوند آن مداح به صدای خودش تکیه نکند و همه را عنایت اهل بیت بداند. مداح مستمع را فقط از باب موسیقی و نحوه شعر تأمین نکند بلکه معارف را هم به او بگوید، وظایف آن را هم به او معرفی کند، اورا از توطئه های دشمن هم آگاه نماید وراه های مقابله در این عرصه را هم به او بیاموزد.

فضا را تلطیف کنیم و نگاه مخاطب و ذائقه اش را در جلسات تغییر دهیم

دلیلی ندارد که مداح با سبک های مختلف و گاهی مشکوک در جلسه ای دو ساعت شور بگیرد! می توان این دو ساعت را به یک ربع ونیم ساعت تقلیل داد و مابقی را تشویق کرد که به دنبال انجام وظیفه برود. اگر اینگونه شد و ذائقة مستمع تغییرکرد، اتفاق خوبی رخ می دهد و در نتیجه با پشتوانه ولایت، با ساختار محبت اهل بیت(ع) جامعه متحول می شود .

امید است همه به آن سمت حرکت کنیم تا دردوران غیبت امام عصر عجل الله تعالی فرجه جامعه ای متحول و سالم را که در شأن یک امت واحدة اسلامی است را نظاره گر باشیم، این بیان نورانی رهبر معظم انقلاب را هر روز باید مرور کنیم که فرمودند "همه باید عاشورائی باشیم تامقدمات ظهور فراهم شود ".