دستگاه امام حسین(ع) نباید وسیله درآمد زایی شود

حجت الاسلام و المسلمین صمدی را با هیات الرضا و محفل عبدالرضا هلالی می‌شناسند. پای حرف‌های او که تجربه موفقی در منبر این گونه هیات ها و ارتباط با مستمعین آن و به خصوص جوانان دارد، نشستیم و از کارکردهای نهاد "هیئت" از او پرسیدیم.

*تسنیم: رهبری درحکم اخیرشان به شورای عالی انقلاب فرهنگی به ارتباط و نقش سیاست گذاری فرهنگی از سوی حاکمیت در نهادهای فرهنگی مردمی اشاره کردند. در این رابطه می توان به دو نمونه از عالی ترین این نهادها اشاره کرد؛ هیات و مسجد. در این رابطه شما به عنوان یک واعظ، جایگاه هیات را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

مسئله هیات از دیرباز در کل ممالک شیعه وجود داشته و جلسات آن در همه کشورها تشکیل می شده است. در زمان معصومین نیز این جلسات برقرار بوده است. سابقه بحث روضه حتی به قبل از ولادت امام حسین(ع) می رسد. وقتی خدای متعال از طریق وحی جریان کربلا را به پیامبر انتقال می دهد، و همه اهل بیت و پیامبران پیش از ایشان نیز در مصیبت ایشان اشک می ریزند. حتی تا حضرت آدم(ع) که توبه ایشان نیز با توسل به خمسه طیبه پذیرفته می شود. مسئله هیات و جمع شدن یک عده به دور هم با محوریت عشق و معارف اهل بیت، نیز یک سابقه دیرینه دارد. اما این نوع هیاتی که ما با آنها مواجه هستیم، متفاوت است. سبک و سیاق این جلسات، سبک مردمی ای است که می تواند مناسب با فرهنگ هر مکانی، نوع خاصی پیدا کند. البته محتوای این جلسات هم همان معارف حسینی و فرهنگ عاشوراست، اما شکل آن می تواند متفاوت باشد. بنده معتقدم در شکل می توانیم با وسعت دید نگاه کنیم و تا آنجائی که شکل عزاداری با مسائل فقهی معارضت نداشته باشد، نباید ممانعتی ایجاد شود.

دشمنان برای هیئت ها برنامه دارند

در ایران یک مدت یک سری اشکال عزاداری مطرح بود، که متاسفانه برخی از اینها مورد تایید فقه ما نیست. از این باب که وهن مکتب امام حسین(ع) و اهل بیت می شود. برخی از مسائل هم زیر عنوان های دیگر می رود. مثلا برخی از اشکال نوحه خوانی و اداره مجالس تحت یکی از عناوین فقهی واقع و شامل حرمت می شود. دشمنان ما هم در شکل و هم در محتوا برای هیئات برنامه دارند.

نهادهای فرهنگی جنبه حمایتی دارند نه دخالتی

در این جا باید گفت همه دستگاه ها و نهادهائی که در عرصه فرهنگ کشور تاثیرگذارند و جنبه حمایتی دارند نه جنبه دخالتی، مثل همین شورای عالی انقلاب فرهنگی، اگر اینها فعال نشوند، دشمنان فعالند و به جای آنها اثر می گذارند. متاسفانه گاهی در گوشه و کنار این بحث ها هم می بینیم که برخی از مادحین گرفتار این آسیب ها شده اند. البته قاطبه اینها با علما در ارتباط اند و دست شان در دست اهل فن است، اما عده ای هم هستند که هم در وادی شعر و هم در وادی سبک دچار این آسیب ها می شوند و این برای علما و بزرگان جامعه آزاردهنده است. خدای متعال این دستگاه را به گونه ای طراحی کرده که همگان بدون هیچ انتظاری پای این دستگاه باشند و کار کنند. این یک ذخیره ذخاری است که مسئولین ما و عقلای قوم باید قدر آن را بدانند. کسانی که نسبت به فرهنگ عاشورا کار کرده اند و زحمت کشیده اند، باید برای ادامه این راه خوراک داشته باشند.

خاطرم هست که مقام معظم رهبری در یکی از جلساتی که با شاعران و مادحین اهل بیت داشتند، در این باره فرمودند خودتان تولید سبک داشته باشید. یعنی در شکل عزاداری و تولید سبک ها ورود کنید. لزومی ندارد ما از سبک ها و شکل هایی در عزاداری استفاده کنیم که تناسبی با فرهنگ ایرانی ندارد و خدائی نکرده در ذهن ها این نکته را متبادر می کند که از فرهنگ غرب کپی برداری شده است. اگر این استنتاج بشود که ما به بهانه جذابیت این کپی برداری را ایجاد کرده ایم، درست نیست.

ما با جذابیت سبک‌های مداحی مشکلی نداریم؛ اگر در چارچوب باشد

ما با جذابیت مشکلی نداریم، اما باید در چارچوب خودش باشد و حرمت ها وچارچوب ها نگه داشته شود. این پذیرش باید از سوی همه باشد. از سوی همه مسئولین از شورای عالی انقلاب فرهنگی تا مادحین. باید این نکته پذیرفته شود که هر منطقه ای نوع و شیوه ای خاص خود را در عزاداری دارد و مادامیکه این سبک عزاداری مسائل و خط قرمزهای فقهی را درنوردیده باشد، ما از آن ممانعتی نمی کنیم. من در اینجا یک نکته ای گوشزد کنم؛ مسئولین مربوطه و صاحبان فکر و اندیشه در این باره باید با نوکران امام حسین(ع) در ارتباط باشند. مثلا خانه مداحان برای تبادل افکار و اطلاعات تشکیل شده، اما آن انسجام لازم چه در حوزه کار مادحین و چه در حوزه کار روحانیون، در آن وجود ندارد.

در سبک فقط نباید ذائقه مخاطب مورد توجه باشد

*تسنیم: ذاکرین قدیمی خیلی سبک محور نبودند و در نتیجه بحث‌هایشان بیشتر حول محور تاریخ و معارف اهل بیت(ع) می‌گشت. این شیوه امروز تغییر کرده است؟

ما با سبک های جدید مخالفتی نداریم. ما در سال۹۳ نمی توانیم اصرار کنیم که همچنان سبک های حاج ناظم و امثالهم خوانده شود. گرچه آنها حال و هوای متفاوت و بسیار خوبی دارند، اما با رشد جامعه و تغییر سلیقه، باید این نکته را نیز مورد توجه قرار دهیم. در دیگر سوی همین بحث باید به این نیز توجه داشت که ما در برنامه ریزی برای خواندن فقط نباید به ذائقه مخاطبین توجه داشته باشیم. پزشک داروئی به مریض می دهد که برای او مفید اما تلخ است، اما آشپز فقط ذائقه را مد نظر قرار می‌دهد.

برخی از برنامه های صداوسیما هم مثل آشپزی است. فقط ذائقه مخاطبین را مورد توجه قرار می دهد. ما نباید در این رابطه به سبک آشپز و صداسیما وارد صحنه عمل بشویم. نباید در تولید سبک و محتوا فقط ذائقه را در نظر گرفت. در این راه هم می توان از کسانی کمک گرفت که به این حیطه آشنا هستند و می توانند سبک های جدید و متناسب با دستگاه امام حسین(علیه السلام) را تولید کنند. ما به آن نکته ای معترضیم که نباید توجه به این ذائقه تا جائی پیش برود که تنها به این مسئله توجه شود. مردم و جوانان آشنا و علاقمند به سبک های جدید هستند. ما هم با این علاقه و آشنا بودن مخالف نیستیم، اما باید در چارچوب عمل شود. نه مثل برخی که این جذابیت را بهانه کرده اند و هر سبکی را می خوانند. حرمت دستگاه امام حسین(علیه السلام) باید در سبک خوانی ها حفظ شود.

سخنرانان باید از متدهای جذب مخاطب استفاده کنند

*تسنیم: ذائقه تاریخی مردم ما در گذشته این طور بوده که در جلسات واعظ محور بوده ایم، اما در حال حاضر برخی هیئات مداح محور شده اند. این به ما هو خودش ایرادی دارد؟ یا آن هیئت‌ها هم باید به واعظ توجه کنند؟ شما تحلیل تان از این جریان چیست؟

البته این مسئله عمومیت ندارد. مثلا جلسه آقای انصاریان یا آقای هاشمی نژاد، هنوز هم واعظ محور است. یک جهت این قضیه مربوط به خوراک دهی منبری است. یک جهت هم مربوط به این که جذابیت مداحی به مراتب بیشتر از وعظ است. مقام معظم رهبری در یکی از جلسات خطاب به مادحین گفتند که گاهی یک شعر شما کار یک جلسه سخنرانی را انجام می دهد. واقعا هم همینطور است. جذابیت شعر، صوت، درگیر شدن مخاطب، سینه زدن و ... باعث می شود جلسه مداحی یک جذابیت ویژه خصوصا برای جوانان داشته باشد. در اینجا هم مسائل فنی مخاطب شناسی هست. این وسعتی که در مداحی در استفاده از سبک و ابزار برای تاثیرگذاری در مخاطبین هست، بسیار بیشتر از سخنرانی است. البته آقایان سخنران هم باید از متدهای جذب مخاطبان استفاده کنند تا این تعادل در هیأت برقرار شود.

برخی ارزش منبر امام صادق(علیه السلام) را حفظ نمی کنند

اما در مورد گرداندگان هیئات من حیث المجموع باید گفت که در برخی جلسات گردانندگان آن در تبلیغات نام مداح را برجسته تر می کنند و این مساله به منزله آن است که حرمت منبر امام صادق(ع) را حفظ نمی کنند. از نوع تبلیغات اینها می توان فهمید که برای منبر امام صادق(ع) چقدر حساب باز کرده اند.

پس این مسئله از دو جنبه جذابیت مداحی و سبک و شیوه های انتقال مفهوم در آن و بعد هم برنامه ریزی جلسات و مسئولین جلسه برای درگیر کردن مخاطبین با واعظ ناشی می شود. البته که در دهه محرم جوانان پای منبرها می آیند و ان شاءالله این حضور مستمر آنها در تمامی جلسات در طول سال نیز جاری شود.

اهل بیت(علیهم السلام) را نباید فقط در موالات و گریه کردن خلاصه کرد

*تسنیم: بحث بعدی راجع به کارکردهای هیات است؛ این درست است که هیات به عنوان پایگاه اصلی شناخت معارف اهل بیت (علیهم السلام) شناخته می شود، اما می توان کارکردهای دیگری نیز برای این نهاد متصور شد. مثلا رسیدگی به امور اجتماعی و به طور مثال فقر، یکی از این مسائل، کارکردهای اجتماعی است که در گذشته نیز در هیات ها وجود داشته است. این نکته را می توان با توجه به متمرکز شدن هیات ها در حال حاضر نیز بررسی کرد. اینکه افراد از اقصی نقاط شهر به یک هیات می روند و در این پایگاه حضور مستمر دارند، می تواند پتانسیل خوبی برای تقویت این کارکردها باشد.

این از قدیم هم بوده است. در هیات ها بسیاری از مشکلات حل می شده و می شود. مثلا همین بحث فقر؛ من خودم به یک هیاتی رفتم که با همت خودشان ۷۰ خانواده را تحت پوشش گرفته بودند. یک عده جوانی که با به کار گرفتن همت شان حتی وام نیز به اعضای هیات اعطا می کردند. این ها باید در همه هیات ها باشد، نباید فقط در هیات ها اهل بیت(علیهم السلام) را فقط در موالاتشان و معارفشان و گریه کردن‌شان خلاصه کرد.

موالات محبین در طول موالات اهل بیت(علیهم السلام) است

در همان زیارت عاشورا ما یک موالاة ولیکم هم داریم که توجه به مشکلات موالات است که موالات همان کسانی اند که به هیئت می آیند. شیعه باید نسبت به این قشر حساس باشد و در جهت رفع مشکلات شان بکوشد. در هیات می توانند به خوبی برای این مسئله بکوشند. در هیات ها فقط برای موالات می کوشند و موالاة ولیکم را نادیده گرفته اند. متاسفانه این فرهنگ ایجاد شده است که یکی از کثیف ترین فرهنگ هاست؛ آن هم این است که این مشکل مشکل توست به من ربطی ندارد. این باید از عرصه اندیشه مردم، خصوصا در میان قشر هیاتی زدوده شود.

تسنیم: بحث راجع به کارکردهای هیات بود که می‌توان کارکردهای دیگری غیر از مباحث معارفی برای نهاد هیات متصور شد. مثلا رسیدگی به امور اجتماعی و به طور مثال فقر که یکی از کارکردهای اجتماعی است که در گذشته نیز در هیات ها وجود داشته است. این نکته را می توان با توجه به متمرکز شدن هیات ها در حال حاضر نیز بررسی کرد. این که افراد از اقصی نقاط شهر به یک هیات می روند و در این پایگاه حضور مستمر دارند. این مساله را با توجه به کارکردهای اجتماعی هیئت و مقتضیات امروز جامعه چگونه ارزیابی می کنید؟

از قدیم در هیئات بسیاری از مشکلات اجتماعی حل می شد و مراکزی مانند خیریه و غیره در هیات ها وجود داشت. در حال حاضر هم این مورد در هیات های مختلف وجود دارد و اتفاقا این مسئله از اهمیت بالایی برخوردار است.این جا همان حوزه موالات ولیکم است. چون دوست دوستان اهل بیت هم باید بهره مند باشند و مشکلات دیگران، مشکل خود ما تلقی شود. متاسفانه یکی از مشکلاتی که با آن مواحهیم، آن است که غالب هیات ها، بر موالات اهل بیت تاکید می کنند و این مسئله مربوط به فرهنگ سازی غلطی است که در این حوزه صورت گرفته است.

هیئت ها نسبت به مشکلات بچه هیئتی ها مسئولیت دارند!

باید هیئات نسبت به افرادی که در مجالس شان شرکت می کنند، دلسوزی ویژه ای داشته باشند. چه در ازدواج و چه در امور معیشت و ... . این مساله باعث می شود که پس از رفت و آمد چند ساله یک جوان به مسجد و هیات، او از طرف آن پایگاه مذهبی احساس پشتیبانی کند. مسئولین مساجد و هیات ها باید نسبت به این مسئله حساس باشند، چرا که در تعالیم اهل بیت هم آمده است؛ لادین لمن لا معاش له (کسی که پشتوانه اقتصادی ندارد و در فقر به سر می برد، زمینه دین داری ندارد) و این وظیفه هیئات و مساجد را به عنوان نهاد های مهم مذهبی سنگین تر می کند.

وادی امام حسین وادی خدمت است نه درآمدزایی

تسنیم: یکی از ارکان هیات "مداح" است. مداح به عنوان یک الگو در میان قشر مذهبی و خصوصا جوانان مذهبی مطرح و پذیرفته شده است. این الگو بودن در ابعاد مختلفی از سبک و شیوه زندگی شخصی، تفریحات و مسائل این چنینی تا سلوک مذهبی و ... مطرح است. شما تاثیرگذاری مادحین در فضای کنونی جامعه را چگونه تحلیل می کنید و آیا مادحین امروز به عنوان الگوهای موثر در میان جوانان مطرح هستند؟

پیش از آن که به پاسخ سوال بپردازم، باید به این نکته اشاره کنم که بسیاری از مادحین بر اساس سیره و مشی اهل بیت زندگی می کنند که باید حساب آنها را از عده قلیلی از منبریون و مادحین که ممکن است نگاه دیگری به دستگاه امام حسین داشته باشند و آن را وسیله کار و کسب کنند، جدا کرد. این مسئله به نگاه معرفتی آن مداح و منبری باز می گردد. متاسفانه برخی به این مسئله توجه ندارند که این وادی وادی خدمت است نه کسب ودرآمد زایی! در هر صورت باید گفت دراین حوزه آسیب مهمی وجود دارد که دامن برخی از منبری ها و مادحین را گرفته است که این آسیب آرام آرام باعث ریزش خواهد شد. مثلا در موضوعات اقتصادی و معیشتی، این مسئله را خود آقایان مداح و منبری باید متوجه باشند که چون الگو و قشر مرجع در جامعه هستند باید سطح زندگی شان در حد متوسط جامعه باشد. این در حالی ست که حتی اگر تمکن مالی و یا کسب و کار پردرآمدی دارند به خاطر مرجعیتشان در جامعه باید این متوسط بودن درمعیشت را رعایت کنند. البته برخی از آقایان انواع توجیهات و حتی توجهیات دینی را مطرح می کنند که اساسا نادرست است.

مرجعیت و الگو بودن مداح و منبری در جامعه بسیار سنگین است و لغزش آنها با دیگران قابل قیاس نیست

در مورد سلوک فردی و اجتماعی این قشر هم این روایت امیرالمومنین(ع) برای همه به خصوص افرادی که با دستگاه امام حسین در ارتباطند قابل توجه است. ایشان می فرمایند اگر عاقل واقعا عاقل باشد، ساعات روزش را چند قسمت می کند؛ حضرت در این روایت در مورد قسمت اول ساعات این گونه اشاره می کنند که: "ساعة یحاسب فیها نفسه". این یعنی آن که زمانی را به محاسبه فردی و اجتماعی خودش بپردازد.نکته ای در این تعبیر نهفته است و آن اهمیت "آسیب شناسی خود" است. در مورد طیف مداحان و منبریون باید این توجه وجود داشته باشد که این گروه مرجع با دیگر گروه های مرجع مانند هنرمندان و ورزشکاران و غیره قابل قیاس نیستند. چون وادی وادی اهل بیت است و قداست دارد و طبعا لغزش در این وادی بسیار خطرناک تر و ضربه زننده تر از حوزه های دیگر است.
حضرت امیر(ع) ساعت دیگر را در رابطه با ارتباط با علما مطرح می نمایند که از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این به خصوص در مورد مادحین صدق می کند. این ارتباط با علما نباید از بین برود و مداح باید خود را به علما عرضه کند. مادحین اگر تقابلی بین خود و روحانیت حس کنند،نقطه ای است که از آن ضربه خواهند خورد و این نقطه ای است که دشمن روی آن کار می کند. یعنی حتی اگر من منبری سخنم با عالم و فقیه متعارض باشد، باید آن سخن را به دیوار کوبید! مداحان باید توجه کنند که سیره آنان به گونه ای باشد که همواره به عالم ربانی متصل شوند.

تفریح باید هم حلال باشد هم پسندیده

حضرت امیر(ع) ساعت دیگری را هم می فرمایند و از این تعبیر استفاده می کنند که "ساعة یخلی بین نفسها و لذتها مما یحل و یحمد". این نکته مهمی است که حضرت به تفریح و فراغت اشاره می کنند و آن را لازم و ضروری می دانند اما دو قید را برای آن مشخص می کنند که هم حلال باشد و هم پسندیده! در برخی موارد با این برخورد مواجه می شویم که برخی تفریحات و سبک های فراغت در این قشر پسندیده نیست اما با قید حلیت توجیه می شود که این مخالف روایت حضرت امیر(ع) است. چرا که تفریح به خصوص در قشری که مرجعیت اجتماعی دارند باید پسندیده باشد چون جنبه الگو بودن دارد و در ذهن قشر مذهبی ایجاد ذهنیت می کند.

در دستگاه امام حسین همه سر سفره اخلاصشان خواهند نشست نه شهرتشان

تسنیم: به عنوان حسن ختام اگر نکته ای دارید بفرمائید

از خداوند مسئلت دارم که توفیق نوکری با اخلاص به ما عطا فرماید. چون امام حسین کشتی نجاتی است که اگر همه جن و انس بر آن سوار شوند، ظرفیت هدایت و نجات آن باز هم گسترده است. امیدوارم خدا ما را به این معرفت برساند که در این دستگاه همه بر سر سفره اخلاص خود می نشینند نه قدر شهرت شان!. این میزانی است که در عالم بزرخ و قیامت با توجه به آن اجر و مقام داده می شود و این شهرت ها زودگذر و اعتباری‌اند. ان شاءالله خدا این سرخ و سفید دنیا را در چشم ما جلوه ندهد تا اگر در این دستگاه امتحان شدیم از آن سربلند بیرون آئیم.