تعزيه در راه ثبت جهاني
به گزارش خیمه، فرايند اين پرونده از آغاز تاكنون و وضعيت فعلي آن را از محمدحسين ناصربخت، مدير دفتر نمايش‌هاي آييني و سنتي جويا شديم.
خیمه: ثبت جهاني تعزيه از چه سالي به جريان افتاد؟
ناصربخت: تابستان سال 83، ثبت جهاني تعزيه در مركز هنرهاي نمايشي مطرح شد و كميته اي متشكل از خانم فراهاني، نماينده كميته ملي يونسكو در ايران، خانم لاله تقيان، مسئول وقت انتشارات نمايش، آقاي داوود فتحعلي بيگي، از پژوهشگران تعزيه و مسئول كانون نمايش‌هاي آييني و سنتي و آقاي ميرشكرايي و من به عنوان پژوهشگران تعزيه تشكيل شد و ضوابطي را كه يونسكو براي ثبت ميراث معنوي ناملموس تعيين كرده بود؛ با توجه به بررسي نمونه‌هاي شبيه به تعزيه مثل شش‌مقام تاجيكستان بررسي كرد.
در اين خصوص بايد توضيحاتي پيرامون تعزيه نوشته مي‌شد به شكل شناسنامه تعزيه با معرفي ويژگي‌هاي تعزيه كه به كمك اين كميته نوشته شد.
همچنين لازم بود يك فيلم 10 دقيقه‌اي نيز تهيه شود كه ما براي ساخت آن از آقاي ناصر تقوايي دعوت كرديم و اين فيلم در يكي از تكاياي قديمي زواره با استفاده از برجسته‌ترين تعزيه‌خوان‌هاي تهران ساخته شد.
يك فيلم ديگر را هم واحد تلويزيوني مركز هنرهاي نمايشي تهيه كرد كه يك تعزيه كامل بود به شكلي كه در سطح كشور اجرا مي‌شود و در وضعيت كنوني تعزيه در كشور با استفاده از صحبت‌هاي كارشناسان تعزيه بررسي شده بود؛ اين فيلم به شكل ويدئويي ساخته شد كه جزء بخش اصلي پرونده نبود، ولي به عنوان سند بيشتر آماده شد.
همچنين ما بايد تعدادي عكس تعزيه همراه با نگاتيوهايش آماده كرديم كه در نهايت همه اينها ظرف مدت بسيار كوتاهي آماده شد و همه اين مدارك، پايان تابستان 83 براي نمايندگي ايران در يونسكو ارسال شد، اما آن سال كنوانسيوني براي ثبت ميراث معنوي ايرانيان برگزار نشد و يكي از دلايلش هم گويا اين بود كه ايران هنوز به طور رسمي در كنوانسيون يونسكو عضو نشده است.
با اين وجود كارشناسان يونسكو پس از بررسي پرونده به ما گفتند براي اينكه پرونده بتواند در اجلاس بعدي يونسكو مطرح شود، بايد بخشي از اطلاعات پرونده كامل‌تر شود؛ اين جوابيه سال 85 به ما ابلاغ شد.
در زمستان سال 85 اجلاسي در ايران براي پرونده ثبت نوروز در يونسكو تشكيل شد و چون نماينده يونسكو هم در ايران بود، خانم تقيان كه از سوي معاونت هنري به عنوان مسئول پيگيري پرونده ثبت يونسكو انتخاب شده بودند، صحبت‌هايي را با ايشان داشتند كه به خانم تقيان گفته بودند دست نگه داريد چون قرار است ضوابط جديدي براي ثبت جهاني آثار معنوي در يونسكو به كشورها ابلاغ شود و ما منتظر مانده‌ايم كه ضوابط جديد به ما برسد.
اما آن چيزهايي كه از قبل از ما خواسته بودند مثل شناسنامه تعزيه‌خوان‌هاي مناطق مختلف كه تعزيه در آنجا اجرا مي‌شود، طبق نامه‌نگاري‌هايي كه انجام شد جمع‌آوري كرديم و بخش‌هايي در پرونده را كه از نظر كارشناسان يونسكو گنگ بود، شفاف‌سازي كرديم و گزارش هم كامل شد، اما كار متوقف شد تا ببينيم چه چيزهاي جديدي را بايد ارائه كنيم.
خیمه: چه ايراداتي به پرونده اوليه گرفته شده بود؟
ناصربخت: يكي از ايرادات زمان فيلم ساخته شده توسط آقاي تقوايي بود كه حدود 13 دقيقه بود و آنها از ما خواستند كه در همان تايم مورد نظر تنظيم شود.
اصلاحات اوليه اي كه آنها از ما خواستند انجام شد، اما چون گفته شد ضوابط جديدي در راه است، ما منتظر بوديم كه اين ضوابط به ما ابلاغ شود.
خیمه: اما دستورالعمل جديد اول تير به كشورها ابلاغ شده است.
ناصربخت: تا آنجا كه اطلاع دارم تاكنون چيزي به خانم تقيان نرسيده است.
خیمه: آيا لازمه ثبت جهاني، ثبت ملي است؟
ناصربخت: در دوره قبل كه از ما پرونده خواسته بودند، ثبت ملي از شرايط ثبت جهاني نبود؛ با اين حال من قواعد جديد ثبت جهاني را نديده‌ام، اما مطمئنا ثبت ملي به ثبت جهاني كمك خواهد كرد.
خیمه: فكر مي‌كنيد فرايند ثبت جهاني تعزيه چه زماني نتيجه خواهد داد؟
ناصربخت: با توجه به سرعت پيگيري و علاقه قلبي كه از خانم تقيان سراغ دارم و با توجه به اينكه مداركي را كه مربوط به شهرستان‌ها بود تا حدود زيادي جمع‌آوري كرده‌ايم، من فكر مي‌كنم اگر خانم تقيان در جريان دقيق ضوابط جديد يونسكو قرار گرفته باشند به سرعت اقدام مي‌كنند و اين كار را انجام خواهند داد.
ولي اين كار بستگي به خيلي چيزهاي ديگر دارد؛ از جمله همكاري معاونت هنري، سازمان ميراث فرهنگي، كميته ملي يونسكو در ايران و يونسكو.
خیمه: تا اينجا مي‌توان گفت كه كار كميته تاخيري در تكميل پرونده ثبت جهاني نداشته است، اما يكي از ناصربخت: مسئولان سازمان ميراث فرهنگي گفته بود كه به دليل آنكه نمي‌توانيم چند پرونده سنگين را همزمان با هم كار كنيم، فعلا پرونده تعزيه را كنار گذاشته‌ايم و در حال پيگيري ثبت جاني نوروز هستيم...
يكي از ارگان‌هايي كه بايد به تسريع در روند پرونده تعزيه كمك كند، سازمان ميراث فرهنگي است، لذا اگر اين سازمان بخواهد خللي ايجاد كند يا هيچ اقدامي انجام ندهد، از دست ما كاري ساخته نيست.
اين حرف، مطمئنا اين معنا را مي‌دهد كه مي‌خواهند پرونده تعزيه را براي سال 2010 نگاه دارند و از اينجا به بعد ديگر مسئوليت آن متوجه سازمان ميراث فرهنگي است.
اما تا حالا چنين چيزي به ما گفته نشده است و فكر نمي‌كنم منعي وجود داشته باشد براي اينكه چند پرونده از يك كشور در هر سال مطرح شود.
خیمه: از كانال سازمان ميراث فرهنگي اين ثبت بايد انجام بگيرد؟
ناصربخت: بله. اين‌گونه تصويب شده است ولي ما مي‌توانيم به عنوان سازمان‌هاي همراه و پيشنهاددهنده عمل كنيم.
خیمه: پرونده ثبت ملي تعزيه در چه وضعيتي قرار دارد؟
ناصربخت: ما از زمستان سال گذشته پيگير ثبت ملي تعزيه بوديم و از سازمان ميراث فرهنگي خواستيم ضوابط را به ما ابلاغ كنند تا بدانيم به عنوان يكي از مراكز نمايش كشور كه علاقه‌مند به ثبت ملي تعزيه، به عنوان يكي از اشكال مهم نمايش سنتي ايراني هستيم، چه چيزهايي را بايد ارائه كنيم، اما به تازگي ضوابط ثبت ملي تعزيه به ما ابلاغ شد.
خیمه: مگر ثبت ملي هر كدام از ميراث معنوي، ضوابط ويژه‌اي دارد؟
ناصربخت: به ما گفته بودند صبر كنيد پرونده ثبت ملي نوروز تمام شود و سپس ما اين ضوابط را به شما ابلاغ مي‌كنيم.
البته كسي كه پيگير اين مساله بود به ما گفت كه اين ضوابط همان زمستان آماده بود و نوروز هم بر اساس همين ضوابط ثبت ملي شد، اما اوايل مردادماه آن را براي ما فرستادند.
خیمه: قرار است براي ثبت ملي تعزيه كميته‌اي تشكيل شود؟
ناصربخت: بله. يك كميته پژوهشي در مركز هنرهاي نمايشي تشكيل خواهد شد كه بعد از اينكه اعضاي كميته روشن شد، نام آن فردي را كه مسئول مستقيم پيگيري پرونده ثبت ملي است، اعلام خواهيم كرد.
خیمه: اعضاي كميته ملي با كميته جهاني ثبت تعزيه فرق خواهند داشت؟
ناصربخت: يك بخش آن مطمئنا كساني هستند كه در كميته ثبت جهاني هم حضور داشتند و ما به هر حال از پژوهشگران ايراني استفاده خواهيم كرد.
چون تعداد پژوهشگراني كه در عرصه تعزيه حضور دارند و به طور پيگير، حرفه‌اي و مستمر در اين زمينه كار كرده اند، خيلي زياد نيست و ما هم سعي خواهيم كرد كه از نظريات همه اينها استفاده كنيم.
اما من منتظر هستم كه آن كميته و اعضايش حكم خود را بگيرند و مسئول پيگيري مستقيم آن پرونده مشخص شود و بعد اقدامات لازم شود.
