کد مطلب : ۸۱۸۵
گزارش تحليلي خيمه از دلايل رشد پديده‌اي به نام «خانم‌جلسه‌اي‌ها»؛
تكيه بر جاي بزرگان زده‌اند
باني مجلس كه اين وضعيت را ديد، ۲۰ هزار تومان ديگر داد؛ ولي خانم‌جلسه‌ای قبل از رفتنش خواست که شرکت‌کنندگان بسته به توانایی مالی‌شان پولی جمع کنند و به او بدهند؛ چون مي‌گفت كه انسان‌هاي بی‌بضاعت را هم زیر نظر دارد و به آنها کمک می‌کند. پول که جمع شد و شمرد، اعتراض کرد که چرا این‌قدر کم کمک کردید؟! پيش خودم گفتم: «اين خانم كه تا چند لحظه پيش دائماً ما را به كم‌توجهي به ماديات تشويق مي‌كرد، حالا خودش چرا...!»
پرده دوم: خانم‌جلسه‌اي گفت: «نيازي نيست كه خودتان زحمت برگزاري مجالس روضه و سفره انداختن‌ها را بكشيد.» كارت ويزيتش را داد و گفت: «ما مؤسسه‌اي داريم كه چنين جلساتي را به آساني برگزار ميكند. فقط كافي كه شما مبلغي را كه مي‌خواهيد براي سفره يا روضه هزينه كنيد به ما بدهيد و خودتان راحت در مجلس شركت كنيد و صواب ببريد.» من هم قبول كردم، پول را دادم و تاريخي را مشخص كرديم كه سفرۀ حضرت ابوالفضل (ع) در آن روز انداخته شود. روز موعود، خوشحال از اينكه بدون دردسر توانسته‌ام هم سفره بيندازم و هم به ساير كارهايم برسم، به سمت حسينيه‌اي كه قرار بود، مجلس در آن برگزار شود، رفتم. داخل حسينيه كه شدم و جمعيت را ديدم، متوجه شدم، این خانم از ۵۰ نفر از ۲۰ هزار تومان تا ۲۰۰ هزار تومان پول سفره انداختن گرفته و همة آنها را در یک روز برگزار کرده است!
پرده سوم: در یک مجلس مولودی شرکت کرده بودم. در انتهای مجلس خانمي كه مولودی مي‌خواند، شروع کرد، به حركت در ميان مردم و پول جمع کردن. به من که رسید، به او گفتم: «حاج خانم! بچة مریض در خانه دارم، لطفاً چند مرتبه آيۀ مباركۀ «امن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء» را تا مردم نرفتند، براي رفع مشكل من بخوانيد.» ولي او با لحن تندی گفت: «الآن که وقت دعا کردن نیست!»
پرده چهارم: وقتی شروع به خواندن ملودی کرد، ناخودآگاه به دليل نحوه و سبک خواندنش به یاد خواننده‌های زن خارج از کشور افتادم. بعد از پايان جلسه از خانم‌جلسه‌اي پرسيدم: «چرا طوري می‌خوانید که تداعی‌کنندة خوانندگان زن خارج از كشور است؟» او هم در جواب گفت: «این کار ایراد ندارد؛ چون باعث جذب جوانان به مجالس مذهبی می‌شود.» من هم گفتم: «فقط جذب که مهم نیست، اگر کسی را جذب کنی؛ ولی نتوانی تأثیر مثبتی روی او بگذاری كه ارزشي ندارد.» ايشان هم در جواب گفت: «جذب كه شوند، تأثير هم مي‌گيرند!»
پرده پنجم: خانم جلسه‌ای روضه‌اش را که خواند، گفتم: «حاج خانم! یک روضه هم برای من بخوان.» گفت: «روضۀ چه قدری می‌خواهی؟» گفتم: «روضۀ چقدری، یعنی چی؟» گفت: «یعنی روضۀ ۵ هزار توماني، ۱۰ هزار توماني یا ۲۰ هزار تومانی؟»
پرده ششم: من به تازگي به همراه يكي از دوستانم در یک سفره شركت كرديم که یکی از خانم‌جلسه‌ای‌های سرشناس تهران كه تعداد زيادي پامنبري هم دارد، در آن حضور داشت. در آنجا دیدم که همه چیز از رنگ سفره گرفته تا میوه و بشقاب سبز رنگ است. تعجب كردم و علت را پرسيدم كه فهميدم، به اسم مبارک امام حسن مجتبی (ع) رنگ همه چيز سبز انتخاب شده است. با تعجب به دوستم گفتم: «چرا در جلسه‌اي كه حاج خانم حضور دارند، مسائلی که در دین ما سندیت ندارد، انجام شده است؟» دوستم گفت: «ایشان خود، مروج این‌گونه اقدامات است!»
پرده هفتم: داماد یکی از دوستانم به رحمت خدا رفته بود و از من خواسته شد، براي ايشان برگزاری جلسۀ ختمی را به عهده بگیرم. به یک خانم‌جلسه‌ای زنگ زدم که بیاید در مجلس عزا مداحی کند. ایشان ۱۰۰ هزار تومان برای یک ساعت مداحی قیمت دادند. از اين خانم پرسيدم: «مگر شما چه کار می‌خواهید بکنید که ۱۰۰ هزار تومان می‌خواهید؟» گفت: «یک زیارت عاشورا یا سورۀ یاسین مي‌خوانم و نیم ساعت مداحی.» من هم گفتم: «مگر شما برای این کار چقدر وقت می‌گذارید؟ این کار كه نیاز به علم خاصی ندارد. فقط يك روخواني ساده است.» ایشان در جواب من گفتند: «من شربت ۲۵ هزار تومانی برای حنجره‌ام می‌خرم!»
پرده هشتم: من چند وقت پیش مطب یک پزشک بودم که منشی آن پزشک به من گفت: «يك بار با زبان روزه در بهشت زهرا (س) در جلسة ختمی شرکت کردم؛ ولی خانم جلسه‌ای به من گفت که روزه‌ام باطل است و باید غسل کنم!» من از او پرسیدم: «مگر شما دست به میت زدی که غسل میت به گردنت باشد؟»
پرده نهم: خانم‌جلسه‌ای بعد از اینکه مدتی از زمان برگزاری جلسه گذشت، خواست که برق‌ها را خاموش کنیم. تقريباً صدای گریة همه خانم‌ها بلند شده بود. بعد از چند دقیقه احساس کردم که نور سبز ملايمي بر در و دیوار افتاده است و خود خانم‌جلسه‌ای گفت که این نور ائمة اطهار (ع) است که در جلسه حاضر شده‌اند. بعدها از طريق يكي از دوستانم متوجه شدم که این خانم‌جلسه‌اي به طرز ماهرانه‌اي چراغ قوۀ سبزی را بدون اینکه مخاطبان متوجه شوند، زیر چادرش روشن می‌کرده و نور آن را روی در و دیوار می‌انداخته است!
پرده دهم: در مجلس روضه نشسته بودیم که خانم‌جلسه‌ای گفت: «همه سرهایتان را پايین بیندازید. الآن امام رضا (ع) می‌خواهند، وارد مجلس شوند و فقط من به ایشان محرم هستم!» همه سرهایمان را پايین انداختیم و بعد این خانم آمد و به سَرِ ما زد و گفت: «این به سر زدن‌ها چون در کنار آقا ایستاده‌ام، تبرک است!» جمعیت خیلی زیادی آمده بود و خانم‌جلسه‌ای فقط بر سر تعداد کمی از شرکت‌کنندگان می‌زد و آنها نیز برای اینکه در میان آن همه جمعیت، تبرک شدند، خیلی خوشحال بودند!
پرده یازدهم: «این نبات‌ها را بگیريد و به زنانی که بچه‌دار نمی‌شوند يا جوانان تحصيل‌كرده، ولي بيكار دارند، بدهید. آنها را امام زمان (عج) به من داده است.» مردم هجوم آوردند و هركدام تکه نباتی درخواست می‌کرد. شنيده بودم كه او مدعي ارتباط است؛ ولي واقعاً روانشناس خوبي بود و مي‌دانست كه دست روي چه چيزي بگذارد؛ چون این روزها همه يا جوان بيكار دارند يا دختر دم‌بخت و زناني كه بچه‌دار نمي‌شوند، كم نيستند. من خودم از مریدان یکی از همین زنان که ادعای ارتباط با امام زمان (عج) را داشت، پرسیدم: «چه چیزی باعث جذب شما به سوی او می‌شود؟» او در پاسخ گفت: «اين خانم قدرت بیان بسیار بالایی دارد و طوری صحبت می‌كند که انگار جادویت كرده است و دائماً اشک از چشمانت جاری می‌شود.» اين خانم هرچند به دليل برخوردهاي قانوني‌اي كه با او شد، توبه كرد؛ ولي بعد از مدتی دوباره سر از شهرهای دیگر مثل اصفهان و مشهد درآورد و فعاليت‌هاي خود را از سرگرفت.
***
خانم‌جلسه‌اي؛ از ديروز تا امروز
برپايي مجالس روضهخواني و عزاداري براي ائمة اطهار (ع) يكي از موضوعاتي است كه از ديرباز تأثيرات شگرفي روي فرهنگ عمومي زنان كشور ما داشته است. در دوره‌هاي تاريخي پيشين كه زنان از اولين امکانات آموزشي بيبهره بودند، حضور در اين مجالس فرصت خوبي براي آموختن و فراگيري ضروريات اجتماعي و ديني محسوب مي‌شد؛ چون زن در خانه زندگي ميکرد و تقريباً هيچ‌گونه ارتباطي با خارج از محيط خانواده نداشت. در واقع بايد گفت، در عصر گذشته، منبر و مجالس روضه، نقشي تقريباً همانند وسايل ارتباط‌جمعي امروزي برعهده داشتند و در شكل‌دهي رفتار اجتماعي عامل تعيينکنندهاي بودند. با وجود اين، نگاهي به شرايط امروز هيئت‌هاي زنانه نشان مي‌دهد كه با رونق گرفتن هر چه بيشتر اين جلسات، در گذر زمان و به‌ويژه بعد از پيروزي انقلاب اسلامي كه زنان نقش پررنگ‌تري در عرصه‌هاي سياسي و اجتماعي يافتند، زمينۀ خوبي براي حضور و فعاليت کساني تحت عنوان «خانم‌جلسه‌اي»ها فراهم شده كه فعاليت آنها تبعات بسياري داشته است؛ يك نمونة آن، ايجاد شبهه در خصوص چگونگي برگزاري محافل مذهبي زنانه است. هرچند موفقيت آنها در جذب مخاطبان در گذشته‌اي نه چندان دور را مي‌توان ناشي از كمبود زنان تحصيل‌كرده در حوزه‌هاي علميه دانست، در عصر حاضر كه حوزه‌هاي علمية بسياري در سراسر كشور مشغول فعاليت هستند و زنان تحصيل‌كردة بسياري نيز از اين مراكز فارغ‌التحصيل شده‌اند، چرا هنوز مخاطبان، استقبال بيشتري به شركت در مجالس خانم‌جلسه‌اي‌ها نشان مي‌دهند؟
دلايل اقبال به خانم‌جلسه‌اي‌ها
كارشناسان مسائل ديني و مذهبي در پاسخ به اين پرسش كه چرا مخاطبان استقبال بيشتري به شركت در مجالس خانم‌جلسه‌اي‌هاي غير رسمي نشان مي‌دهند كه تحصيلات حوزوي ندارند، به دلايل مختلفي اشاره مي‌كنند. عده‌اي به قدرت بيان بالا و توانايي آنها در جذب مخاطبان اشاره مي‌كنند و عده‌اي ديگر، اقبال به آنان را ناشي از كم‌كاري نهادهايي همچون سازمان تبليغات اسلامي در تقويت جايگاه زنان تحصيل‌كرده در حوزه مي‌دانند. در همين حال ديدگاه‌هاي ديگري مبني بر اين، وجود دارد كه جذب مخاطب از طريق بيان خرافات، استفاده از ابزارآلات موسيقي، وجود كاستي‌هايي در تربيت مبلغان رسمي در خصوص شيوه‌هاي جذب مخاطب و ... از جمله دلايلي هستند كه اقبال مردم از خانم‌جلسه‌اي‌هاي غير رسمي -کساني كه تحصيلات حوزوي ندارند- را باعث شده است.
با وجود اين، ديدگاه ديگري در ميان كارشناسان مذهبي مبني بر اين وجود دارد كه نبايد نقش مستعمان را در پرورش اين خانم‌جلسه‌اي‌ها ناديده انگاشت. در همين خصوص خانم مرضیه بیگی‌ابحری، مدرس حوزۀ علمية چيذر، با اشاره به اينكه نقش مخاطبان در بازارگرمي اين خانم‌ها بي‌تأثير نيست، ميگويد: «به نظر من، این مستمعان حاضر در این جلسات بوده‌اند که باعث پرورش آنها شده‌اند؛ چون هر گوینده‌ای، شنونده‌ای می‌خواهد. در واقع بايد گفت كه این شنونده است که گوینده را بر سر ذوق می‌آورد.» خانم بيگي ابحري كه ۲۰ سال در حوزه‌هاي مختلف علمية خواهران مانند حوزه فاطمه الزهرا (س)، حوزة چیذر، بنت‌الهدی، حوزۀ حضرت شاه عبدالعظیم الحسني و ... سابقة تدريس دارد، مي‌افزايد: «خانم‌جلسه‌ای‌ها روان‌شناسان قدرتمندی هستند. اگر غم در چهرة مخاطبان خود ببینند، آنها را به گریه مي‌اندازند و اگر شادی در چهرة آنها ببینند، کاری می‌کنند، خوشحال شوند. از طرفی یک عده از خانم‌جلسه‌اي‌ها نيز بودند که دوست نداشتند، مجالس آنها فقط گریه و عزاداری باشد و رقص و ارگ را نیز وارد این جلسات کردند. البته نوعی چشم و هم‌چشمی هم در خصوص اینکه مثلاً صدای خانم‌جلسه‌ای ما شبیه فلان خواننده است نيز در ترويج کار آنها بی‌تأثیر نبوده است.» خانم بیگی‌ابحری با اشاره به اينكه گذشته از نقش مردم، عملكرد سازمان تبليغات اسلامي نيز در اين خصوص بي‌تأثير نبوده است، تصريح ميكند: «متأسفانه هم مردم در این مسئله نقش داشتند و هم سازمان تبلیغات اسلامي در خصوص مبلغاني كه به جلسات اعزام مي‌كرد، روان‌شناسی انجام نداد؛ براي مثال جهت انتخاب یک سخنران برای مجلسي كه قسمت اعظم آنها را زنان و دختران جوان تشكيل مي‌داد، به مسائلي مانند سن مبلغ يا توانايي او در بيان گرایش‌های روز در جامعه توجه نکرد و گاه شاهد بوديم كه مُبلغي كه ديگر سن و سالي از او گذشته است، برای سخنرانی در جمع جوانان فرستاده مي‌شد.» اين مدرس حوزه در توضيح بيشتر اظهارات خود مي‌افزايد: «به اعتقاد من اين خانم‌جلسه‌اي‌ها توانستند، خودشان را به اين مجالس روضه بچسبانند؛ ولي متأسفانه سازمان تبلیغات اسلامي کار چندانی برای پرورش مبلغان زن توانمند براي مقابله با اين قشر انجام نداد. در همين حال نه تنها با اين عده برخورد اصولی نشد، بلكه گاه کساني نيز که از حضور و سخنرانی در جلسات منع شدند، شاهد پررونق‌تر شدن جلسات خود در چند كوچه يا خيابان آن طرف‌تر شدند.»
خانم بيگي‌ابحري در خصوص عملكرد مبلغان رسمي در حوزه‌هاي علمية خواهران نيز ميگويد: «متأسفانه در بعضي موارد ناچاريم اين مثل قديمي را بپذيريم كه ميگويد، عقل مردم به چشم آنهاست. وقتی زنان تحصيل‌كرده که از حوزه‌ها فارغ‌التحصیل شده‌اند، می‌گویند که پول نمی‌گیرند و برای رضای خدا کار می‌کنند، در نزد برخی این طرز فکر به وجود می‌آيد که آنها مبلغان ناتواني هستند؛ ولي وقتي بانيان مجالس با خانم‌جلسه‌اي‌ها تماس مي‌گيرند، آنها قبل از هر چيز مي‌گويند كه چقدر مي‌گيرند و حتي خواستار تهية آژانس رفت و برگشت براي خودشان هستند. متأسفانه اين طور به نظر مي‌رسد، آن کسی که خودش را دست بالا می‌گیرد و می‌گوید باید برایم آژانس رفت و برگشت بگیرید، در نزد مردم عزیزتر به نظر مي‌رسد تا آن کسي كه صحبتي از ماديات نمي‌كند و بيشتر رضاي خدا براي او مهم است.»
اين مدرس حوزه در خصوص ميزان بیان خرافات در هيئت‌هاي زنانه می‌گوید: «اگر سخنران یا جلسه‌گردان بیشتر به مسائل خرافی و حاشیه‌ای تمایل داشته باشد، در جلسه‌ای که شرکت می‌کند، بحث چيره هم همین موضوعات است و پامنبری‌های خود را بیشتر به این سمت سوق می‌دهد. در همين حال ميزان بيان خرافات در جلسات به واكنش مستعمان بستگی دارد. اگر آنها هر چه را که می‌شنوند، بَه‌بَه و چَه‌چَه کردند، باعث تشویق سخنران به بیان بیشتر این موضوعات می‌شوند؛ اما اگر مستمعان هوشیار باشند و به مطالبی که بیان می‌شود، حساس باشند و برای احادیث و روایات از گوينده سند بخواهند، خانم‌جلسه‌ای متوجه می‌شود که نمی‌تواند هر چیزی را به مخاطبان خود القا كند.»
كمبود زنان حوزوي توانمند
به باور تعدادي از كارشناسان مسائل مذهبي هرچند استقبال مخاطبان و مستمعان از خانم‌جلسه‌اي‌هاي غير رسمي باعث تقويت حضور آنها در برخي از جلسات مذهبي زنانه شده است، در همين حال مخاطبان بسياري در هيئت‌ها و مجالس زنانه نيز به دليل عدم بيان صحيح مسائل و رويكردهاي در پيش گرفته شدة خانم‌جلسه‌اي‌ها خواستار دعوت از روحانيان مرد براي سخنراني در جلسات خود شوند. در همين خصوص «زهرا بادي»، مدیر اجرایی کانون فرهنگی و علمي شهیدان غیاثوند ميگويد: «خواهران از این جهت که آقایان در جلسات، مسائل روز را مطرح می‌کنند و قدرت تحلیل بیشتری دارند، از حضور روحانیان در جلسات استقبال بیشتری مي‌كنند.»
خانم بادي كه ۲۴ سال سابقۀ فعاليت در زمينه‌هاي مذهبي دارد، با اشاره به اينكه حضور سخنرانان در مجالس مذهبی زنانه نباید محدود به سخنرانان زن شود، مي‌افزايد: «روحانیان نیز می‌توانند در این جلسات شرکت كنند. این در حالی است که خود مخاطبان هم معمولاً تمایل دارند که ترکیبی از سخنرانان زن و مرد در مجالس استفاده شود؛ ولی بيشتر اوقات مخاطبان ما، به استفاده از سخنران آقا متمایل هستند.» اين كارشناس مسائل مذهبي در پاسخ به این پرسش که آیا مبلغان زن به اندازة مبلغان مرد، قدرت تأثیرگذاری ندارند که تمایل به استفاده از روحانیان در مجالس بیشتر شده است، می‌گوید: «اگر سخنران زن واقعاً حق مطلب را ادا کند، از نظر تأثيرگذاري چيزي كمتر از روحانيان ندارند؛ ولي بسياري از خانم‌جلسه‌اي‌هاي رسمي كه از حوزه‌هاي علميه فارغ‌التحصيل شده‌اند، با وجود آنکه علم زيادي دارند، متأسفانه قدرت بيان خوبي ندارند. در واقع بايد بگويم فقط علم کافی نیست، قدرت بیان هم مهم است، چون خیلی از خانم‌جلسه‌ای‌های رسمی با وجود علم زياد از آنجايي كه قدرت بیان خوبي ندارند، اگر کسي پرسشي خارج از محتوای سخنرانی از آنها بپرسد، نمي‌توانند به خوبی به آن پاسخ دهند.»
مدیر اجرایی کانون فرهنگی و علمي شهیدان غیاثوند در خصوص دلايل ديگر استقبال مخاطبان زن از حضور مردان روحاني ميگويد: «متأسفانه بايد اين حقيقت را بيان كرد كه ما در جامعه به‌رغم اينكه زنان توانمند و تحصيل‌كردة بسياري داريم، در خصوص زناني كه هم از نظر علمي غني باشند و هم بتوانند تأثيرگذاري بالايي بر مخاطبان خود داشته باشند، با كمبود مواجه هستيم.» خانم بادي هر چند منكر وجود زنان تحصيل‌كرده با فن بيان بالا نيست، ولي تصريح ميكند: «بيشتر زناني كه هم از نظر علمي غني هستند و هم فن بيان بالايي دارند، استادان حوزه و دانشگاه هستند و وقت زیادی برای شرکت در جلسات خانگی ندارند. همين مسئله يكي از دلايلي است كه باعث شده است، فضا برای حضور و فعالیت این گروه از خانم‌جلسه‌ای‌ها كه داراي صداي زيبا و فن بيان قوي‌اي هستند، فراهم شود.»
فاجعه، چند سال دیگر خودش را نشان می‌دهد
«بعضی از این خانم‌جلسه‌ای‌ها حتی نیم ترم هم در حوزه‌های علمیۀ خواهران درس نخوانده‌اند؛ ولی وقتی از آنها می‌پرسی که در کجا درس خوانده‌ای، خودشان را گاه به حوزه‌های علمیه منتسب می‌کنند.» اين جملات بخشي از اظهارات «فرحناز صالحي‌فرد»، مدرس و معاونت سابق حوزۀ بنت‌الهدي است كه معتقد است اگر اقداماتی برای مقابله با معضلات ناشی از عملکرد و فعالیت خانم‌جلسه‌ای‌های غیر رسمی اندیشیده نشود، فضای معنوی و مذهبی هیئت‌های زنانه به شدت آلوده می‌شود.
وي ميگويد: «جمع‌آوری چهره‌هاي منتسب به ائمه اطهار (ع) وقتی آغاز شد که مشکل، بسیار حاد و بزرگ شده بود؛ ولي به‌رغم داشتن چنين تجربياتي، در خصوص عملکرد خانم‌جلسه‌ای‌ها نیز نباید آن قدر صبر کنیم که مشکل به یک مسئلة لاینحل تبدیل شود و آن وقت تازه به فکر چاره بیافتیم.» خانم صالحي‌فرد كه در حال حاضر معاونت پرورشی یک دبیرستان دخترانه را برعهده دارد، در پاسخ به اين پرسش كه آيا برخورد با خانم‌جلسه‌اي‌هاي غير رسمي، مي‌تواند مؤثر واقع شود، ميگويد: «اگر فعاليت اين عده آسیب جمعی زیادی داشته باشد، باید برخورد کرد؛ ولی در خصوص نوع برخورد باید خیلی مراقب بود.»
بنابر اظهارات اين كارشناس مسائل مذهبي كه 15 سال سابقة تدریس در حوزة علمیه دارد، اول باید این خانم‌جلسه‌ای‌ها شناسایی شوند؛ چون بعضی از آنها ناآگاه هستند و بدون اطلاع کافی صحبت می‌کنند که با كمي بحث و صحبت، می‌توان آنها را ارشاد كرد؛ ولی گاهی اوقات خانم‌جلسه‌ای‌های غیر رسمی، افراد مغرضی هستند که در شکل خانم‌جلسه‌ای وارد این جلسات شده‌اند و به دنبال ضربه زدن به دین هستند. خانم صالحي‌فرد در توضيح بيشتر اظهارات خود مي‌افزايد: «ما در خصوص تداوم این روند به حوزه‌های علمیه هشدار داده و پیشنهاد كرده‌ايم فکری برای خانم‌های مبلغ بشود؛ چون در چند سال آینده شاهد بیرون آمدن جوانان خرافاتی بدون بصیرتی از این جلسات خواهیم بود که فکر و ذهن آنها با بصیرت ديني همراه نیست. در همین حال سایر گرایش‌های اجتماعی باعث می‌شود که این عده در ذهن خود با پرسش‌های متعددی مواجه شوند و در صورتی که موفق به یافتن پرسش‌های مناسب برای دغدغه‌های خود نشوند، در نهایت منجر به ضربه خوردن به فضای معنوی جامعه یا بی‌رونق شدن آنها خواهیم بود.»
خانم صالحي‌فرد در انتهاي اظهارات خود با اشاره به اينكه اين ضرورت در جامعه ايجاد شده تا فقها چاره‌اي براي حل معضلات ناشي از فعاليت خانم‌جلسه‌اي‌هاي غير رسمي بينديشند، مي‌افزايد: «متأسفانه فقها نظارت بسیاری کمی بر این مسائل دارند و به نظر می‌رسد این مسئله هنوز جدی گرفته نشود؛ در حالی که رشد بالای مجالس مذهبی زنانه نظارت فقها را نیز می‌طلبد.»
زنان توانمند بايد احساس تكليف كنند
هر چند كارشناسان مسائل ديني و مذهبي در اظهارات خود از زواياي گوناگوني به بيان ديدگاه‌هايشان در خصوص خانم‌جلسه‌اي‌ها و دلايل رشد فعاليت‌هاي آنها پرداختند، موضوع ديگري كه در اين مرحله بايد بررسي شود، نتيجة اقدامات نسنجيده‌اي است كه مي‌تواند باعث شيوع هر چه بيشتر اين مشكل در سطح هيئت‌هاي مذهبي زنان باشد. در همين خصوص حجت‌الاسلام والمسلمين سيدحسين مؤمني ميگويد: «در اینکه این جلسات آفت‌هایی دارد، بحثی نیست؛ ولی هر جایی که ما می‌بینیم، آفتی به وجود آمده است، قبل از اینکه به دنبال آفت‌زدایی باشیم، باید ببینیم زمینۀ آفت چیست؟ چرا این آفت به وجود آمده است؟ چرا بعضي از زنان ما امروزه به سمت خانم‌جلسه‌اي‌ها یا جلساتی گرایش دارند که واقعاً از نظر محتوایی پوچ و تهی است و بیشتر از اینکه به دنبال مطالب ارزشمند باشند، به دنبال مطالب صوری و ظاهری هستند؟»
حجت‌الاسلام‌والمسلمين مؤمني كه در حال حاضر مدرس حوزة علميه است، در ادامة اظهارات خود مي‌افزايد: «من خودم شاهد بودم که در گذشته در یکی از مراکز مهم مذهبی تهران از خانمی دعوت می‌شد که مطالب صحیحی بیان نمی‌کرد و در نهایت کار به جایی رسید که عذر آن خانم را خواستند و ایشان نیز جلسات خود را به منطقة دیگری در تهران منتقل كرد. مسئله این است که چرا بدون تفکر قبلی از چنین کسي برای سخنرانی در مقابل عدة زیادی دعوت شد؟ وقتي که متولیان بستری را برای مطرح شدن چنین کساني فراهم می‌کنند، شرایط هم برای بیان مطالب ناصحیح ایجاد می‌شود.» اين روحاني كه در گذشته مديريت سازماندهي و تحقيقات در معاونت پژوهش حوزه‌هاي علمية خواهران را نيز عهده‌دار بوده است، در خصوص نحوۀ مقابله با مشكلات ناشي از خانم‌جلسه‌اي‌ها ميگويد: «ما زنانی را داریم که بااستعداد، خوش‌بیان و بسيار توانا هستند و می‌توانند جلسات مذهبی را در کلان‌شهرهایی مثل تهران، مشهد، اصفهان یا شیراز برگزار و اداره بکنند؛ اما متأسفانه این مجال به آنها داده نشده است. در همین حال این زنان باید احساس تکلیف کنند. متأسفانه بعضی از زناني که مدارج علمی را طی می‌کنند، دیگر روضه‌خوانی را در شأن و شخصیت خودشان نمی‌بینند. این کار را کسر شأن می‌بینند و آن را کم‌اهمیت تلقی می‌کنند.»
حجت‌الاسلام مؤمنی در نقد اين ديدگاه كه زنان تحصيل‌كرده و توانمندِ كمي در جامعه براي مقابله با خانم‌جلسه‌اي‌ها وجود دارند، ميگويد: «درست است که بیان خانم‌جلسه‌ای‌هایی که کارشان گرفته، خوب است؛ ولی ما زنان فرهیخته‌ای نیز داریم که هم مدارج علمی و مذهبی را طی کرده‌اند و هم فن بیان بالایی دارند. با وجود اين، من فكر مي‌كنم، مسئله‌اي كه بايد بررسي کرد، این است که چرا استادان زن فرهیخته سكوت كرده‌اند و وارد این میادین نمی‌شوند تا جلسه‌داری بکنند؟ به نظر من
بخشي از دليل اين مسئله، به جهت محدودیت‌ها و معذوریت‌هایی است که خود آنها دارند.»
بنابر اظهارات اين مدرس حوزة علميه، وقتی زنان مسلط به مسائل دینی و دارای نفوذ کلام بالا، برای زنان جوان ما که تشنة مسائل ناب اسلامي هستند، جلسه نمی‌گذارند و برای آنها سخنرانی نمی‌کنند، معلوم است که فضا برای ديگران مهیا می‌شود. به اعتقاد حجت‌الاسلام مؤمنی، هرچند این‌گونه از خانم‌جلسه‌ای‌ها در بین مخاطبان تحصیل‌کرده جایگاهی ندارند و بیشتر در میان انسان‌هاي معمولی و ناآگاه طرفدار پیدا می‌کنند، ضروري است كه از زنان فرهیخته و دارای فن بیان برای ورود به عرصه دعوت شود و کاری کنیم تا آنها ضرورت‌ها را درك و احساس تکلیف کنند. در همین حال نباید به خانم‌جلسه‌ای‌های غیر معتبر مجال فعاليت داد و بايد آنها را محدود کرد.»
حجت‌الاسلام مؤمني همچنين به استفادة نامناسب از امكانات قدرتمندي نظير شبكه‌هاي راديويي و تلويزيوني اشاره ميكند و ميگويد: «ما به جای اینکه بیايیم ریشة این مسائل را خشک کنیم و از طریق امکاناتی مانند رادیو معارف، شبکة قرآن و ... مصداق این مسائل را بیان کنیم «کلی‌گويي» می‌کنیم؛ براي مثال می‌گويیم کساني كه کشف و کرامات از امام زمان (عج) بیان می‌کنند، دروغ مي‌گويند و تشرفاتي كه نقل مي‌شود، دروغ است! هر چند منظور گويندگان از این مسائل کساني هستند که مدعی دروغين هستند؛ ولی با چنين اظهاراتي همه هدف گرفته می‌شوند. در همین حال رادیو و تلویزیون باید از کارشناسان قوی و دارای فن بیان استفاده کند تا مخاطبان را جذب کند. استفاده از کارشناسان مذهبی و دینی مطلع و دارای فن بیان بالاست که باعث می‌شود مخاطبان جذب این برنامه‌ها و موضوعات شوند؛ چون در غیر این صورت مخاطب ما، مخاطب فرهیخته نخواهد بود.»
حجت‌الاسلام مؤمني خطاب به شركت‌كنندگان در اين جلسات ميگويد: «من از تمام مخاطبان و مستمعان این جلسات در هر مقطعی که هستند، خواهش می‌کنم با دیدگاه استفاده کردن وارد این جلسات شوند و در صورتی که مطالبی خلاف واقع و عرف می‌شنوند، از سخنران سند بخواهند که بر اساس کدام کتاب و حدیث و روایت این حرف را بیان می‌کنند.» اين مدرس حوزه با اشاره به اينكه انسان باید بداند سند هر روضه‌ای که خوانده می‌شود يا کشف و کرامتی که نقل می‌شود، از کجاست، تصريح ميكند: «اگر مخاطبان ما از گویندگان، مطلب مستند بخواهند و حتی به آنها تذکر بدهند، زمینه برای شیوع چنین مطالب غیر مستندی فراهم نخواهد شد. خود مستعمان و مخاطبان بهترین کساني هستند که می‌توانند با این مسئله برخورد کنند. در همین حال فقها نیز باید توجه خاصی به این مسائل نشان بدهند و در میدان وارد شوند تا سطح جلسات بالا برود. متأسفانه عدم حضور بعضی از این بزرگان می‌تواند فراهم شدن شرایط برای ورود نااهلان به صحنه را باعث شود.»
پرده دوم: خانم‌جلسه‌اي گفت: «نيازي نيست كه خودتان زحمت برگزاري مجالس روضه و سفره انداختن‌ها را بكشيد.» كارت ويزيتش را داد و گفت: «ما مؤسسه‌اي داريم كه چنين جلساتي را به آساني برگزار ميكند. فقط كافي كه شما مبلغي را كه مي‌خواهيد براي سفره يا روضه هزينه كنيد به ما بدهيد و خودتان راحت در مجلس شركت كنيد و صواب ببريد.» من هم قبول كردم، پول را دادم و تاريخي را مشخص كرديم كه سفرۀ حضرت ابوالفضل (ع) در آن روز انداخته شود. روز موعود، خوشحال از اينكه بدون دردسر توانسته‌ام هم سفره بيندازم و هم به ساير كارهايم برسم، به سمت حسينيه‌اي كه قرار بود، مجلس در آن برگزار شود، رفتم. داخل حسينيه كه شدم و جمعيت را ديدم، متوجه شدم، این خانم از ۵۰ نفر از ۲۰ هزار تومان تا ۲۰۰ هزار تومان پول سفره انداختن گرفته و همة آنها را در یک روز برگزار کرده است!
پرده سوم: در یک مجلس مولودی شرکت کرده بودم. در انتهای مجلس خانمي كه مولودی مي‌خواند، شروع کرد، به حركت در ميان مردم و پول جمع کردن. به من که رسید، به او گفتم: «حاج خانم! بچة مریض در خانه دارم، لطفاً چند مرتبه آيۀ مباركۀ «امن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء» را تا مردم نرفتند، براي رفع مشكل من بخوانيد.» ولي او با لحن تندی گفت: «الآن که وقت دعا کردن نیست!»
پرده چهارم: وقتی شروع به خواندن ملودی کرد، ناخودآگاه به دليل نحوه و سبک خواندنش به یاد خواننده‌های زن خارج از کشور افتادم. بعد از پايان جلسه از خانم‌جلسه‌اي پرسيدم: «چرا طوري می‌خوانید که تداعی‌کنندة خوانندگان زن خارج از كشور است؟» او هم در جواب گفت: «این کار ایراد ندارد؛ چون باعث جذب جوانان به مجالس مذهبی می‌شود.» من هم گفتم: «فقط جذب که مهم نیست، اگر کسی را جذب کنی؛ ولی نتوانی تأثیر مثبتی روی او بگذاری كه ارزشي ندارد.» ايشان هم در جواب گفت: «جذب كه شوند، تأثير هم مي‌گيرند!»
پرده پنجم: خانم جلسه‌ای روضه‌اش را که خواند، گفتم: «حاج خانم! یک روضه هم برای من بخوان.» گفت: «روضۀ چه قدری می‌خواهی؟» گفتم: «روضۀ چقدری، یعنی چی؟» گفت: «یعنی روضۀ ۵ هزار توماني، ۱۰ هزار توماني یا ۲۰ هزار تومانی؟»
پرده ششم: من به تازگي به همراه يكي از دوستانم در یک سفره شركت كرديم که یکی از خانم‌جلسه‌ای‌های سرشناس تهران كه تعداد زيادي پامنبري هم دارد، در آن حضور داشت. در آنجا دیدم که همه چیز از رنگ سفره گرفته تا میوه و بشقاب سبز رنگ است. تعجب كردم و علت را پرسيدم كه فهميدم، به اسم مبارک امام حسن مجتبی (ع) رنگ همه چيز سبز انتخاب شده است. با تعجب به دوستم گفتم: «چرا در جلسه‌اي كه حاج خانم حضور دارند، مسائلی که در دین ما سندیت ندارد، انجام شده است؟» دوستم گفت: «ایشان خود، مروج این‌گونه اقدامات است!»
پرده هفتم: داماد یکی از دوستانم به رحمت خدا رفته بود و از من خواسته شد، براي ايشان برگزاری جلسۀ ختمی را به عهده بگیرم. به یک خانم‌جلسه‌ای زنگ زدم که بیاید در مجلس عزا مداحی کند. ایشان ۱۰۰ هزار تومان برای یک ساعت مداحی قیمت دادند. از اين خانم پرسيدم: «مگر شما چه کار می‌خواهید بکنید که ۱۰۰ هزار تومان می‌خواهید؟» گفت: «یک زیارت عاشورا یا سورۀ یاسین مي‌خوانم و نیم ساعت مداحی.» من هم گفتم: «مگر شما برای این کار چقدر وقت می‌گذارید؟ این کار كه نیاز به علم خاصی ندارد. فقط يك روخواني ساده است.» ایشان در جواب من گفتند: «من شربت ۲۵ هزار تومانی برای حنجره‌ام می‌خرم!»
پرده هشتم: من چند وقت پیش مطب یک پزشک بودم که منشی آن پزشک به من گفت: «يك بار با زبان روزه در بهشت زهرا (س) در جلسة ختمی شرکت کردم؛ ولی خانم جلسه‌ای به من گفت که روزه‌ام باطل است و باید غسل کنم!» من از او پرسیدم: «مگر شما دست به میت زدی که غسل میت به گردنت باشد؟»
پرده نهم: خانم‌جلسه‌ای بعد از اینکه مدتی از زمان برگزاری جلسه گذشت، خواست که برق‌ها را خاموش کنیم. تقريباً صدای گریة همه خانم‌ها بلند شده بود. بعد از چند دقیقه احساس کردم که نور سبز ملايمي بر در و دیوار افتاده است و خود خانم‌جلسه‌ای گفت که این نور ائمة اطهار (ع) است که در جلسه حاضر شده‌اند. بعدها از طريق يكي از دوستانم متوجه شدم که این خانم‌جلسه‌اي به طرز ماهرانه‌اي چراغ قوۀ سبزی را بدون اینکه مخاطبان متوجه شوند، زیر چادرش روشن می‌کرده و نور آن را روی در و دیوار می‌انداخته است!
پرده دهم: در مجلس روضه نشسته بودیم که خانم‌جلسه‌ای گفت: «همه سرهایتان را پايین بیندازید. الآن امام رضا (ع) می‌خواهند، وارد مجلس شوند و فقط من به ایشان محرم هستم!» همه سرهایمان را پايین انداختیم و بعد این خانم آمد و به سَرِ ما زد و گفت: «این به سر زدن‌ها چون در کنار آقا ایستاده‌ام، تبرک است!» جمعیت خیلی زیادی آمده بود و خانم‌جلسه‌ای فقط بر سر تعداد کمی از شرکت‌کنندگان می‌زد و آنها نیز برای اینکه در میان آن همه جمعیت، تبرک شدند، خیلی خوشحال بودند!
پرده یازدهم: «این نبات‌ها را بگیريد و به زنانی که بچه‌دار نمی‌شوند يا جوانان تحصيل‌كرده، ولي بيكار دارند، بدهید. آنها را امام زمان (عج) به من داده است.» مردم هجوم آوردند و هركدام تکه نباتی درخواست می‌کرد. شنيده بودم كه او مدعي ارتباط است؛ ولي واقعاً روانشناس خوبي بود و مي‌دانست كه دست روي چه چيزي بگذارد؛ چون این روزها همه يا جوان بيكار دارند يا دختر دم‌بخت و زناني كه بچه‌دار نمي‌شوند، كم نيستند. من خودم از مریدان یکی از همین زنان که ادعای ارتباط با امام زمان (عج) را داشت، پرسیدم: «چه چیزی باعث جذب شما به سوی او می‌شود؟» او در پاسخ گفت: «اين خانم قدرت بیان بسیار بالایی دارد و طوری صحبت می‌كند که انگار جادویت كرده است و دائماً اشک از چشمانت جاری می‌شود.» اين خانم هرچند به دليل برخوردهاي قانوني‌اي كه با او شد، توبه كرد؛ ولي بعد از مدتی دوباره سر از شهرهای دیگر مثل اصفهان و مشهد درآورد و فعاليت‌هاي خود را از سرگرفت.
***
خانم‌جلسه‌اي؛ از ديروز تا امروز
برپايي مجالس روضهخواني و عزاداري براي ائمة اطهار (ع) يكي از موضوعاتي است كه از ديرباز تأثيرات شگرفي روي فرهنگ عمومي زنان كشور ما داشته است. در دوره‌هاي تاريخي پيشين كه زنان از اولين امکانات آموزشي بيبهره بودند، حضور در اين مجالس فرصت خوبي براي آموختن و فراگيري ضروريات اجتماعي و ديني محسوب مي‌شد؛ چون زن در خانه زندگي ميکرد و تقريباً هيچ‌گونه ارتباطي با خارج از محيط خانواده نداشت. در واقع بايد گفت، در عصر گذشته، منبر و مجالس روضه، نقشي تقريباً همانند وسايل ارتباط‌جمعي امروزي برعهده داشتند و در شكل‌دهي رفتار اجتماعي عامل تعيينکنندهاي بودند. با وجود اين، نگاهي به شرايط امروز هيئت‌هاي زنانه نشان مي‌دهد كه با رونق گرفتن هر چه بيشتر اين جلسات، در گذر زمان و به‌ويژه بعد از پيروزي انقلاب اسلامي كه زنان نقش پررنگ‌تري در عرصه‌هاي سياسي و اجتماعي يافتند، زمينۀ خوبي براي حضور و فعاليت کساني تحت عنوان «خانم‌جلسه‌اي»ها فراهم شده كه فعاليت آنها تبعات بسياري داشته است؛ يك نمونة آن، ايجاد شبهه در خصوص چگونگي برگزاري محافل مذهبي زنانه است. هرچند موفقيت آنها در جذب مخاطبان در گذشته‌اي نه چندان دور را مي‌توان ناشي از كمبود زنان تحصيل‌كرده در حوزه‌هاي علميه دانست، در عصر حاضر كه حوزه‌هاي علمية بسياري در سراسر كشور مشغول فعاليت هستند و زنان تحصيل‌كردة بسياري نيز از اين مراكز فارغ‌التحصيل شده‌اند، چرا هنوز مخاطبان، استقبال بيشتري به شركت در مجالس خانم‌جلسه‌اي‌ها نشان مي‌دهند؟
دلايل اقبال به خانم‌جلسه‌اي‌ها
كارشناسان مسائل ديني و مذهبي در پاسخ به اين پرسش كه چرا مخاطبان استقبال بيشتري به شركت در مجالس خانم‌جلسه‌اي‌هاي غير رسمي نشان مي‌دهند كه تحصيلات حوزوي ندارند، به دلايل مختلفي اشاره مي‌كنند. عده‌اي به قدرت بيان بالا و توانايي آنها در جذب مخاطبان اشاره مي‌كنند و عده‌اي ديگر، اقبال به آنان را ناشي از كم‌كاري نهادهايي همچون سازمان تبليغات اسلامي در تقويت جايگاه زنان تحصيل‌كرده در حوزه مي‌دانند. در همين حال ديدگاه‌هاي ديگري مبني بر اين، وجود دارد كه جذب مخاطب از طريق بيان خرافات، استفاده از ابزارآلات موسيقي، وجود كاستي‌هايي در تربيت مبلغان رسمي در خصوص شيوه‌هاي جذب مخاطب و ... از جمله دلايلي هستند كه اقبال مردم از خانم‌جلسه‌اي‌هاي غير رسمي -کساني كه تحصيلات حوزوي ندارند- را باعث شده است.
با وجود اين، ديدگاه ديگري در ميان كارشناسان مذهبي مبني بر اين وجود دارد كه نبايد نقش مستعمان را در پرورش اين خانم‌جلسه‌اي‌ها ناديده انگاشت. در همين خصوص خانم مرضیه بیگی‌ابحری، مدرس حوزۀ علمية چيذر، با اشاره به اينكه نقش مخاطبان در بازارگرمي اين خانم‌ها بي‌تأثير نيست، ميگويد: «به نظر من، این مستمعان حاضر در این جلسات بوده‌اند که باعث پرورش آنها شده‌اند؛ چون هر گوینده‌ای، شنونده‌ای می‌خواهد. در واقع بايد گفت كه این شنونده است که گوینده را بر سر ذوق می‌آورد.» خانم بيگي ابحري كه ۲۰ سال در حوزه‌هاي مختلف علمية خواهران مانند حوزه فاطمه الزهرا (س)، حوزة چیذر، بنت‌الهدی، حوزۀ حضرت شاه عبدالعظیم الحسني و ... سابقة تدريس دارد، مي‌افزايد: «خانم‌جلسه‌ای‌ها روان‌شناسان قدرتمندی هستند. اگر غم در چهرة مخاطبان خود ببینند، آنها را به گریه مي‌اندازند و اگر شادی در چهرة آنها ببینند، کاری می‌کنند، خوشحال شوند. از طرفی یک عده از خانم‌جلسه‌اي‌ها نيز بودند که دوست نداشتند، مجالس آنها فقط گریه و عزاداری باشد و رقص و ارگ را نیز وارد این جلسات کردند. البته نوعی چشم و هم‌چشمی هم در خصوص اینکه مثلاً صدای خانم‌جلسه‌ای ما شبیه فلان خواننده است نيز در ترويج کار آنها بی‌تأثیر نبوده است.» خانم بیگی‌ابحری با اشاره به اينكه گذشته از نقش مردم، عملكرد سازمان تبليغات اسلامي نيز در اين خصوص بي‌تأثير نبوده است، تصريح ميكند: «متأسفانه هم مردم در این مسئله نقش داشتند و هم سازمان تبلیغات اسلامي در خصوص مبلغاني كه به جلسات اعزام مي‌كرد، روان‌شناسی انجام نداد؛ براي مثال جهت انتخاب یک سخنران برای مجلسي كه قسمت اعظم آنها را زنان و دختران جوان تشكيل مي‌داد، به مسائلي مانند سن مبلغ يا توانايي او در بيان گرایش‌های روز در جامعه توجه نکرد و گاه شاهد بوديم كه مُبلغي كه ديگر سن و سالي از او گذشته است، برای سخنرانی در جمع جوانان فرستاده مي‌شد.» اين مدرس حوزه در توضيح بيشتر اظهارات خود مي‌افزايد: «به اعتقاد من اين خانم‌جلسه‌اي‌ها توانستند، خودشان را به اين مجالس روضه بچسبانند؛ ولي متأسفانه سازمان تبلیغات اسلامي کار چندانی برای پرورش مبلغان زن توانمند براي مقابله با اين قشر انجام نداد. در همين حال نه تنها با اين عده برخورد اصولی نشد، بلكه گاه کساني نيز که از حضور و سخنرانی در جلسات منع شدند، شاهد پررونق‌تر شدن جلسات خود در چند كوچه يا خيابان آن طرف‌تر شدند.»
خانم بيگي‌ابحري در خصوص عملكرد مبلغان رسمي در حوزه‌هاي علمية خواهران نيز ميگويد: «متأسفانه در بعضي موارد ناچاريم اين مثل قديمي را بپذيريم كه ميگويد، عقل مردم به چشم آنهاست. وقتی زنان تحصيل‌كرده که از حوزه‌ها فارغ‌التحصیل شده‌اند، می‌گویند که پول نمی‌گیرند و برای رضای خدا کار می‌کنند، در نزد برخی این طرز فکر به وجود می‌آيد که آنها مبلغان ناتواني هستند؛ ولي وقتي بانيان مجالس با خانم‌جلسه‌اي‌ها تماس مي‌گيرند، آنها قبل از هر چيز مي‌گويند كه چقدر مي‌گيرند و حتي خواستار تهية آژانس رفت و برگشت براي خودشان هستند. متأسفانه اين طور به نظر مي‌رسد، آن کسی که خودش را دست بالا می‌گیرد و می‌گوید باید برایم آژانس رفت و برگشت بگیرید، در نزد مردم عزیزتر به نظر مي‌رسد تا آن کسي كه صحبتي از ماديات نمي‌كند و بيشتر رضاي خدا براي او مهم است.»
اين مدرس حوزه در خصوص ميزان بیان خرافات در هيئت‌هاي زنانه می‌گوید: «اگر سخنران یا جلسه‌گردان بیشتر به مسائل خرافی و حاشیه‌ای تمایل داشته باشد، در جلسه‌ای که شرکت می‌کند، بحث چيره هم همین موضوعات است و پامنبری‌های خود را بیشتر به این سمت سوق می‌دهد. در همين حال ميزان بيان خرافات در جلسات به واكنش مستعمان بستگی دارد. اگر آنها هر چه را که می‌شنوند، بَه‌بَه و چَه‌چَه کردند، باعث تشویق سخنران به بیان بیشتر این موضوعات می‌شوند؛ اما اگر مستمعان هوشیار باشند و به مطالبی که بیان می‌شود، حساس باشند و برای احادیث و روایات از گوينده سند بخواهند، خانم‌جلسه‌ای متوجه می‌شود که نمی‌تواند هر چیزی را به مخاطبان خود القا كند.»
كمبود زنان حوزوي توانمند
به باور تعدادي از كارشناسان مسائل مذهبي هرچند استقبال مخاطبان و مستمعان از خانم‌جلسه‌اي‌هاي غير رسمي باعث تقويت حضور آنها در برخي از جلسات مذهبي زنانه شده است، در همين حال مخاطبان بسياري در هيئت‌ها و مجالس زنانه نيز به دليل عدم بيان صحيح مسائل و رويكردهاي در پيش گرفته شدة خانم‌جلسه‌اي‌ها خواستار دعوت از روحانيان مرد براي سخنراني در جلسات خود شوند. در همين خصوص «زهرا بادي»، مدیر اجرایی کانون فرهنگی و علمي شهیدان غیاثوند ميگويد: «خواهران از این جهت که آقایان در جلسات، مسائل روز را مطرح می‌کنند و قدرت تحلیل بیشتری دارند، از حضور روحانیان در جلسات استقبال بیشتری مي‌كنند.»
خانم بادي كه ۲۴ سال سابقۀ فعاليت در زمينه‌هاي مذهبي دارد، با اشاره به اينكه حضور سخنرانان در مجالس مذهبی زنانه نباید محدود به سخنرانان زن شود، مي‌افزايد: «روحانیان نیز می‌توانند در این جلسات شرکت كنند. این در حالی است که خود مخاطبان هم معمولاً تمایل دارند که ترکیبی از سخنرانان زن و مرد در مجالس استفاده شود؛ ولی بيشتر اوقات مخاطبان ما، به استفاده از سخنران آقا متمایل هستند.» اين كارشناس مسائل مذهبي در پاسخ به این پرسش که آیا مبلغان زن به اندازة مبلغان مرد، قدرت تأثیرگذاری ندارند که تمایل به استفاده از روحانیان در مجالس بیشتر شده است، می‌گوید: «اگر سخنران زن واقعاً حق مطلب را ادا کند، از نظر تأثيرگذاري چيزي كمتر از روحانيان ندارند؛ ولي بسياري از خانم‌جلسه‌اي‌هاي رسمي كه از حوزه‌هاي علميه فارغ‌التحصيل شده‌اند، با وجود آنکه علم زيادي دارند، متأسفانه قدرت بيان خوبي ندارند. در واقع بايد بگويم فقط علم کافی نیست، قدرت بیان هم مهم است، چون خیلی از خانم‌جلسه‌ای‌های رسمی با وجود علم زياد از آنجايي كه قدرت بیان خوبي ندارند، اگر کسي پرسشي خارج از محتوای سخنرانی از آنها بپرسد، نمي‌توانند به خوبی به آن پاسخ دهند.»
مدیر اجرایی کانون فرهنگی و علمي شهیدان غیاثوند در خصوص دلايل ديگر استقبال مخاطبان زن از حضور مردان روحاني ميگويد: «متأسفانه بايد اين حقيقت را بيان كرد كه ما در جامعه به‌رغم اينكه زنان توانمند و تحصيل‌كردة بسياري داريم، در خصوص زناني كه هم از نظر علمي غني باشند و هم بتوانند تأثيرگذاري بالايي بر مخاطبان خود داشته باشند، با كمبود مواجه هستيم.» خانم بادي هر چند منكر وجود زنان تحصيل‌كرده با فن بيان بالا نيست، ولي تصريح ميكند: «بيشتر زناني كه هم از نظر علمي غني هستند و هم فن بيان بالايي دارند، استادان حوزه و دانشگاه هستند و وقت زیادی برای شرکت در جلسات خانگی ندارند. همين مسئله يكي از دلايلي است كه باعث شده است، فضا برای حضور و فعالیت این گروه از خانم‌جلسه‌ای‌ها كه داراي صداي زيبا و فن بيان قوي‌اي هستند، فراهم شود.»
فاجعه، چند سال دیگر خودش را نشان می‌دهد
«بعضی از این خانم‌جلسه‌ای‌ها حتی نیم ترم هم در حوزه‌های علمیۀ خواهران درس نخوانده‌اند؛ ولی وقتی از آنها می‌پرسی که در کجا درس خوانده‌ای، خودشان را گاه به حوزه‌های علمیه منتسب می‌کنند.» اين جملات بخشي از اظهارات «فرحناز صالحي‌فرد»، مدرس و معاونت سابق حوزۀ بنت‌الهدي است كه معتقد است اگر اقداماتی برای مقابله با معضلات ناشی از عملکرد و فعالیت خانم‌جلسه‌ای‌های غیر رسمی اندیشیده نشود، فضای معنوی و مذهبی هیئت‌های زنانه به شدت آلوده می‌شود.
وي ميگويد: «جمع‌آوری چهره‌هاي منتسب به ائمه اطهار (ع) وقتی آغاز شد که مشکل، بسیار حاد و بزرگ شده بود؛ ولي به‌رغم داشتن چنين تجربياتي، در خصوص عملکرد خانم‌جلسه‌ای‌ها نیز نباید آن قدر صبر کنیم که مشکل به یک مسئلة لاینحل تبدیل شود و آن وقت تازه به فکر چاره بیافتیم.» خانم صالحي‌فرد كه در حال حاضر معاونت پرورشی یک دبیرستان دخترانه را برعهده دارد، در پاسخ به اين پرسش كه آيا برخورد با خانم‌جلسه‌اي‌هاي غير رسمي، مي‌تواند مؤثر واقع شود، ميگويد: «اگر فعاليت اين عده آسیب جمعی زیادی داشته باشد، باید برخورد کرد؛ ولی در خصوص نوع برخورد باید خیلی مراقب بود.»
بنابر اظهارات اين كارشناس مسائل مذهبي كه 15 سال سابقة تدریس در حوزة علمیه دارد، اول باید این خانم‌جلسه‌ای‌ها شناسایی شوند؛ چون بعضی از آنها ناآگاه هستند و بدون اطلاع کافی صحبت می‌کنند که با كمي بحث و صحبت، می‌توان آنها را ارشاد كرد؛ ولی گاهی اوقات خانم‌جلسه‌ای‌های غیر رسمی، افراد مغرضی هستند که در شکل خانم‌جلسه‌ای وارد این جلسات شده‌اند و به دنبال ضربه زدن به دین هستند. خانم صالحي‌فرد در توضيح بيشتر اظهارات خود مي‌افزايد: «ما در خصوص تداوم این روند به حوزه‌های علمیه هشدار داده و پیشنهاد كرده‌ايم فکری برای خانم‌های مبلغ بشود؛ چون در چند سال آینده شاهد بیرون آمدن جوانان خرافاتی بدون بصیرتی از این جلسات خواهیم بود که فکر و ذهن آنها با بصیرت ديني همراه نیست. در همین حال سایر گرایش‌های اجتماعی باعث می‌شود که این عده در ذهن خود با پرسش‌های متعددی مواجه شوند و در صورتی که موفق به یافتن پرسش‌های مناسب برای دغدغه‌های خود نشوند، در نهایت منجر به ضربه خوردن به فضای معنوی جامعه یا بی‌رونق شدن آنها خواهیم بود.»
خانم صالحي‌فرد در انتهاي اظهارات خود با اشاره به اينكه اين ضرورت در جامعه ايجاد شده تا فقها چاره‌اي براي حل معضلات ناشي از فعاليت خانم‌جلسه‌اي‌هاي غير رسمي بينديشند، مي‌افزايد: «متأسفانه فقها نظارت بسیاری کمی بر این مسائل دارند و به نظر می‌رسد این مسئله هنوز جدی گرفته نشود؛ در حالی که رشد بالای مجالس مذهبی زنانه نظارت فقها را نیز می‌طلبد.»
زنان توانمند بايد احساس تكليف كنند
هر چند كارشناسان مسائل ديني و مذهبي در اظهارات خود از زواياي گوناگوني به بيان ديدگاه‌هايشان در خصوص خانم‌جلسه‌اي‌ها و دلايل رشد فعاليت‌هاي آنها پرداختند، موضوع ديگري كه در اين مرحله بايد بررسي شود، نتيجة اقدامات نسنجيده‌اي است كه مي‌تواند باعث شيوع هر چه بيشتر اين مشكل در سطح هيئت‌هاي مذهبي زنان باشد. در همين خصوص حجت‌الاسلام والمسلمين سيدحسين مؤمني ميگويد: «در اینکه این جلسات آفت‌هایی دارد، بحثی نیست؛ ولی هر جایی که ما می‌بینیم، آفتی به وجود آمده است، قبل از اینکه به دنبال آفت‌زدایی باشیم، باید ببینیم زمینۀ آفت چیست؟ چرا این آفت به وجود آمده است؟ چرا بعضي از زنان ما امروزه به سمت خانم‌جلسه‌اي‌ها یا جلساتی گرایش دارند که واقعاً از نظر محتوایی پوچ و تهی است و بیشتر از اینکه به دنبال مطالب ارزشمند باشند، به دنبال مطالب صوری و ظاهری هستند؟»
حجت‌الاسلام‌والمسلمين مؤمني كه در حال حاضر مدرس حوزة علميه است، در ادامة اظهارات خود مي‌افزايد: «من خودم شاهد بودم که در گذشته در یکی از مراکز مهم مذهبی تهران از خانمی دعوت می‌شد که مطالب صحیحی بیان نمی‌کرد و در نهایت کار به جایی رسید که عذر آن خانم را خواستند و ایشان نیز جلسات خود را به منطقة دیگری در تهران منتقل كرد. مسئله این است که چرا بدون تفکر قبلی از چنین کسي برای سخنرانی در مقابل عدة زیادی دعوت شد؟ وقتي که متولیان بستری را برای مطرح شدن چنین کساني فراهم می‌کنند، شرایط هم برای بیان مطالب ناصحیح ایجاد می‌شود.» اين روحاني كه در گذشته مديريت سازماندهي و تحقيقات در معاونت پژوهش حوزه‌هاي علمية خواهران را نيز عهده‌دار بوده است، در خصوص نحوۀ مقابله با مشكلات ناشي از خانم‌جلسه‌اي‌ها ميگويد: «ما زنانی را داریم که بااستعداد، خوش‌بیان و بسيار توانا هستند و می‌توانند جلسات مذهبی را در کلان‌شهرهایی مثل تهران، مشهد، اصفهان یا شیراز برگزار و اداره بکنند؛ اما متأسفانه این مجال به آنها داده نشده است. در همین حال این زنان باید احساس تکلیف کنند. متأسفانه بعضی از زناني که مدارج علمی را طی می‌کنند، دیگر روضه‌خوانی را در شأن و شخصیت خودشان نمی‌بینند. این کار را کسر شأن می‌بینند و آن را کم‌اهمیت تلقی می‌کنند.»
حجت‌الاسلام مؤمنی در نقد اين ديدگاه كه زنان تحصيل‌كرده و توانمندِ كمي در جامعه براي مقابله با خانم‌جلسه‌اي‌ها وجود دارند، ميگويد: «درست است که بیان خانم‌جلسه‌ای‌هایی که کارشان گرفته، خوب است؛ ولی ما زنان فرهیخته‌ای نیز داریم که هم مدارج علمی و مذهبی را طی کرده‌اند و هم فن بیان بالایی دارند. با وجود اين، من فكر مي‌كنم، مسئله‌اي كه بايد بررسي کرد، این است که چرا استادان زن فرهیخته سكوت كرده‌اند و وارد این میادین نمی‌شوند تا جلسه‌داری بکنند؟ به نظر من
بخشي از دليل اين مسئله، به جهت محدودیت‌ها و معذوریت‌هایی است که خود آنها دارند.»
بنابر اظهارات اين مدرس حوزة علميه، وقتی زنان مسلط به مسائل دینی و دارای نفوذ کلام بالا، برای زنان جوان ما که تشنة مسائل ناب اسلامي هستند، جلسه نمی‌گذارند و برای آنها سخنرانی نمی‌کنند، معلوم است که فضا برای ديگران مهیا می‌شود. به اعتقاد حجت‌الاسلام مؤمنی، هرچند این‌گونه از خانم‌جلسه‌ای‌ها در بین مخاطبان تحصیل‌کرده جایگاهی ندارند و بیشتر در میان انسان‌هاي معمولی و ناآگاه طرفدار پیدا می‌کنند، ضروري است كه از زنان فرهیخته و دارای فن بیان برای ورود به عرصه دعوت شود و کاری کنیم تا آنها ضرورت‌ها را درك و احساس تکلیف کنند. در همین حال نباید به خانم‌جلسه‌ای‌های غیر معتبر مجال فعاليت داد و بايد آنها را محدود کرد.»
حجت‌الاسلام مؤمني همچنين به استفادة نامناسب از امكانات قدرتمندي نظير شبكه‌هاي راديويي و تلويزيوني اشاره ميكند و ميگويد: «ما به جای اینکه بیايیم ریشة این مسائل را خشک کنیم و از طریق امکاناتی مانند رادیو معارف، شبکة قرآن و ... مصداق این مسائل را بیان کنیم «کلی‌گويي» می‌کنیم؛ براي مثال می‌گويیم کساني كه کشف و کرامات از امام زمان (عج) بیان می‌کنند، دروغ مي‌گويند و تشرفاتي كه نقل مي‌شود، دروغ است! هر چند منظور گويندگان از این مسائل کساني هستند که مدعی دروغين هستند؛ ولی با چنين اظهاراتي همه هدف گرفته می‌شوند. در همین حال رادیو و تلویزیون باید از کارشناسان قوی و دارای فن بیان استفاده کند تا مخاطبان را جذب کند. استفاده از کارشناسان مذهبی و دینی مطلع و دارای فن بیان بالاست که باعث می‌شود مخاطبان جذب این برنامه‌ها و موضوعات شوند؛ چون در غیر این صورت مخاطب ما، مخاطب فرهیخته نخواهد بود.»
حجت‌الاسلام مؤمني خطاب به شركت‌كنندگان در اين جلسات ميگويد: «من از تمام مخاطبان و مستمعان این جلسات در هر مقطعی که هستند، خواهش می‌کنم با دیدگاه استفاده کردن وارد این جلسات شوند و در صورتی که مطالبی خلاف واقع و عرف می‌شنوند، از سخنران سند بخواهند که بر اساس کدام کتاب و حدیث و روایت این حرف را بیان می‌کنند.» اين مدرس حوزه با اشاره به اينكه انسان باید بداند سند هر روضه‌ای که خوانده می‌شود يا کشف و کرامتی که نقل می‌شود، از کجاست، تصريح ميكند: «اگر مخاطبان ما از گویندگان، مطلب مستند بخواهند و حتی به آنها تذکر بدهند، زمینه برای شیوع چنین مطالب غیر مستندی فراهم نخواهد شد. خود مستعمان و مخاطبان بهترین کساني هستند که می‌توانند با این مسئله برخورد کنند. در همین حال فقها نیز باید توجه خاصی به این مسائل نشان بدهند و در میدان وارد شوند تا سطح جلسات بالا برود. متأسفانه عدم حضور بعضی از این بزرگان می‌تواند فراهم شدن شرایط برای ورود نااهلان به صحنه را باعث شود.»
