کد مطلب : ۷۹۲۹
اماکن اسلامی
درباره مسجد فرودگاه شاه خالد
از سوی دیگر این فرودگاه جدید به عنوان دروازه‌ای پر ابهت برای پایتخت عربستان سعودی طراحی شده‌است. جیو اوباتا یکی از مؤسسان شرکت هملوت اباتا کاسابام این فرودگاه را در واحه‌ای بیابانی که پوشیده از مناطق سرسبز و فواره‌ها خواهد شد طراحی کرده‌است.
تصمیم اولیه
فکر ساخت این فرود گاه در سال ۱۹۷۴ میلادی در وزارت دفاع و هوانوردی شکل گرفت. مطالعات اولیه پروژه به سرپرستی کامل سیندی و سپس رییس گروه هواپیمایی ملی عربستان، عبدالله‌مهدی به همراه ناصر‌الاصف و سعید‌یوسف‌امین انجام‌شد.
پیمان‌کار
شرکت‌عربی بچل (شعبه بچل سانفرانسیسکو) مسوول طراحی و ساخت‌شد.براساس نظر منتقد معماری میلدرد اشمرتز وکالت‌نامه‌ای به شرکت بچل داده‌شد که زیبا‌ترین و پیشرفته‌ترین فرودگاه دنیا در سال ۱۹۸۴ را برای سعودی‌ها بسازد.
شرکت بچل برای رسیدن به این هدف HOKرا برای مکان‌یابی، لکه‌گذاری و طراحی فرودگاه انتخاب کرد. برای توسعه سایت فرودگاه که ۱۴۹ هزار هکتار وسعت داشت و تأمین بودجه مالی آن که ۵۷۰ میلیون دلار بود هیچ محدودیتی وجود نداشت بدون تردید انتخاب HOK به تجربه بسیار و ارزشمند آنها در طراحی فرودگاه (به طور مثال طرح توسعه فرودگاه بین‌المللی واشنگتن، طراحی فرودگاه‌های جدید در آتلانتا، جورجیا، دالاس، تگزاس و دبی) و طراحی اجرای هم‌زمان دانشگاه شاه سعد (بین سال‌های ۱۹۷۵ تا۱۹۸۴ میلادی) در ریاض تاثیرگذار بود.
طرح این ترمینال شامل چهار ترمینال مسافر، یک ترمینال سلطنتی، یک مسجد با ظرفیت پنج‌هزار نماز‌گزار که به گنجایش چهار هزار نماز‌گزار دیگر را در صحن خود داشته‌باشد، یک گردش‌گاه تشریفاتی به همراه واحد‌های مسکونی مجزا و سایر تأسیسات مورد نیاز برای کارکنان فرودگاه بود این لکه‌گذاری باید تأثیرات توسعه آینده را هم در نظر می‌گرفت. به همین علت و با توجه به اینکه پیش‌بینی می‌شد که با آغاز قرن بیست و یکم حدود پانزده میلیون نفر در سال از این فرودگاه استفاده می‌کنند فضا برای ساخت چهار ترمینال جدید در نظر گرفته‌شده تا بتواند ظرفیت فرودگاه را دو‌برابر کند.
جیو اوباتا در طراحی این پروژه از یک تیم طراحی استفاده می‌کرد که با هدایت آنان در هنگام طراحی پروژه (۱۹۷۴ تا۱۹۷۸ میلادی) مطالعات گسترده‌ای در‌مورد معماری اسلامی سراسر جهان به‌ویژه مصر، عربستان، مراکش، اسپانیا و ایران انجام‌شد اوباتا به عنوان منبعی برای الهام، معماری سنتی ناجی را بررسی کرد، معماری‌ای که او قبلاً در طراحی فضای باز دانشگاه سعد هم از آن بهره‌گرفته‌بود.
ساختار هندسه محور
هندسه در این معماری نقش اساسی دارد. اوباتا می‌گوید:« آنچه که من در معماری اسلامی یافتم استفاده فراوان از هندسه است و این همان رویکردی است که در توسعه کل فرودگاه از آن استفاده کردم.» تجربه‌های گذشته او را به سمت استفاده از مثلث متساوی‌الاضلاع به عنوان فرم پایه هدایت کرد، چرا که این فرم،فرمی است در کار هم به راحتی جای می‌گیرند و توسعه می‌یابند.
در این مسجد که پلانی شش‌ضلعی دارد- اگرچه که پلان قبه‌الصخره که از آن الهام گرفته‌شده هشت‌ضلعی است- به طور هم‌زمان به طراحی المان‌ها و استفاده از تکنولوژی‌های نو توجه‌شده‌است. مسجد در محور مرکزی که خود به وسیله سالنی با عرض ۱۲.۵متر و طول ۳۳۰ متر تعریف شده، قرار گرفته‌است. فضای اصلی در محل تلاقی چهار ترمینال با ترمینال تشریفاتی قرار گرفته‌است.
تم استفاده از ساختمان‌های مستطیلی برای ترمینال در این فرودگاه به استفاده از موتیف‌های شش ضلعی که در پلان سازه و تزئینات مسجد انعکاس یافته، تغییر یافته است بنابراین گنبدخانه در سمت قبله صحن شش ضلعی که خود به وسیله رواق‌هایی محصور شده‌اند، قرار‌گرفته‌است.
برای دسترسی به مسجد و صحن آن از پله‌ای عظیم استفاده می‌شود که در جهت قبله قرار‌گرفته است. اگرچه از آسانسور‌هایی که دسترسی به نماز‌خانه را از پارکینگی که در سطح پایین‌تر قرار‌گرفته و ترمینال مجاور آن مهیا می‌کند، نیز به همان اندازه استفاده می‌شود. در‌ها از سه جهت به مسجد و نماز‌خانه اصلی ورودی دارند. در‌حالی که پلان‌های داخلی که در دو طرف قرار‌دارند دسترسی بانوان به سه نیم‌طبقه مختص آنان رافراهم می‌کند.
در این مسجد کتابخانه‌ای قرآنی با مساحت ۱۵۸ متر مربع به همراه فضا‌های اداری نیز در نظر گرفته‌شده‌است. مناره در گوشه شمال شرقی صحن با ارتفاع ۳۹ متر قرار گرفته‌است و از این لحاظ با برج کنترل که بین مسجد و ترمینال سلطنتی قرار‌گرفته رقابت می‌کند.
طبقه همکف مسجد حدود ۱۵۰۰ متر مربع ونیم طبقه مخصوص بانوان ۲۳۰ متر مربع مساحت دارد. ساختمان با گنبد ژئودزیک عظیمی که دهنه‌ای ۳۳.۵3 متری را می‌پوشاند و چهل متز ازتفاع دارد مسقف شده‌است. این گنبد از بتون و ساخته‌شده‌است. این گنبد از سقفی با مقطعی شیب‌دار ساخته‌شده‌از بتون سبک شکل گرفته‌است. سقفی که با کاشی‌های سرامیکی سفید براق پوشیده‌شده و وزن آن به وسیله خرپاهای فولادی شش ضلعی که بر شش ستون بتونی تقویت‌شده با فولاد قرار‌دارند، تحمل می‌شود.
در زیر گنبد فرم شش ضلعی به دایره تبدیل شده‌است، این تبدیل با نورگیری‌های سقفی که ۲.۱۵ متر ارتفاع و شیشه‌ای رنگی دارند،قابل درک هستند.زیر گنبد با ۱۰۰۸ پانل برنزی مثلثی پوشانده‌شده‌است. یک نوار ممتد از کاشی‌های موزائیکی آبی و سفید با مساحت ۲۴۰متر مربع مکانی برای کتیبه‌های قرآنی فراهم‌آورده که حلقه زیر گنبد را شکل می‌دهند گفته می‌شود که این کتیبه بزرگترین کتیبه‌ای که تاکنون در مساجد استفاده‌شده‌است.
علی‌رغم تزئینات و نورپردازی محراب از تأثیر بصری آن کاسته‌شده‌است. این کاستی از تأثیر از آنجا که ارتفاع محراب به دلیل محدودیت حاصل‌شده از عبور باند کاهش‌یافته، به وجود‌آمده است، البته این کاستی به دلیل فراخ بودن ورودی نیز تشدید شده‌است.
تزئینات مسجد و محوطه اطراف آن به یک کمیته ویژه سپرده‌شد.با وجود اینکه تزئین مجموعه فرودگاه در قرار داد HOK آمده‌بود تزئین مسجد از این قرارداد حذف شد. در فضای داخلی به طور استادانه‌ای از طیف گسترده‌ای از مواد و مصالح استفاده شده‌است، این تزئینات پرکار تضاد آشکاری با تزئینات بقیه فرودگاه دارد. تزئینات داخل این مسجد شاید یکی ار بزرگترین و پرهزینه‌ترین نمونه‌های دنیای معاصر باشد.
فضای پرشکوه و وسیع داخلی به همراه باغ‌های واحه‌ای اطراف مسجد، این ساختمانرا نه تنها برای مسافران، که برای شهروندان زیاض نیز جذاب کرده‌است، شهروندانی که تعداد زیادی از آنان برای برگزاری نماز جمعه به این مسجد می‌آیند در اینجا طبیعت یادمانی معماری به همراه فضای سبز اطرافش به مسافران اختصاص دارد. اندازه بزرگ و ساختار اشتیاق برانگیزه برنامه این مسجد معمار را به جست‌و‌جو منابع الهام برانگیزی از ایده‌های طراحی یادمانی در تاریخ معماری اسلامی وا داشته‌است.
تصمیم اولیه
فکر ساخت این فرود گاه در سال ۱۹۷۴ میلادی در وزارت دفاع و هوانوردی شکل گرفت. مطالعات اولیه پروژه به سرپرستی کامل سیندی و سپس رییس گروه هواپیمایی ملی عربستان، عبدالله‌مهدی به همراه ناصر‌الاصف و سعید‌یوسف‌امین انجام‌شد.
پیمان‌کار
شرکت‌عربی بچل (شعبه بچل سانفرانسیسکو) مسوول طراحی و ساخت‌شد.براساس نظر منتقد معماری میلدرد اشمرتز وکالت‌نامه‌ای به شرکت بچل داده‌شد که زیبا‌ترین و پیشرفته‌ترین فرودگاه دنیا در سال ۱۹۸۴ را برای سعودی‌ها بسازد.
شرکت بچل برای رسیدن به این هدف HOKرا برای مکان‌یابی، لکه‌گذاری و طراحی فرودگاه انتخاب کرد. برای توسعه سایت فرودگاه که ۱۴۹ هزار هکتار وسعت داشت و تأمین بودجه مالی آن که ۵۷۰ میلیون دلار بود هیچ محدودیتی وجود نداشت بدون تردید انتخاب HOK به تجربه بسیار و ارزشمند آنها در طراحی فرودگاه (به طور مثال طرح توسعه فرودگاه بین‌المللی واشنگتن، طراحی فرودگاه‌های جدید در آتلانتا، جورجیا، دالاس، تگزاس و دبی) و طراحی اجرای هم‌زمان دانشگاه شاه سعد (بین سال‌های ۱۹۷۵ تا۱۹۸۴ میلادی) در ریاض تاثیرگذار بود.
طرح این ترمینال شامل چهار ترمینال مسافر، یک ترمینال سلطنتی، یک مسجد با ظرفیت پنج‌هزار نماز‌گزار که به گنجایش چهار هزار نماز‌گزار دیگر را در صحن خود داشته‌باشد، یک گردش‌گاه تشریفاتی به همراه واحد‌های مسکونی مجزا و سایر تأسیسات مورد نیاز برای کارکنان فرودگاه بود این لکه‌گذاری باید تأثیرات توسعه آینده را هم در نظر می‌گرفت. به همین علت و با توجه به اینکه پیش‌بینی می‌شد که با آغاز قرن بیست و یکم حدود پانزده میلیون نفر در سال از این فرودگاه استفاده می‌کنند فضا برای ساخت چهار ترمینال جدید در نظر گرفته‌شده تا بتواند ظرفیت فرودگاه را دو‌برابر کند.
جیو اوباتا در طراحی این پروژه از یک تیم طراحی استفاده می‌کرد که با هدایت آنان در هنگام طراحی پروژه (۱۹۷۴ تا۱۹۷۸ میلادی) مطالعات گسترده‌ای در‌مورد معماری اسلامی سراسر جهان به‌ویژه مصر، عربستان، مراکش، اسپانیا و ایران انجام‌شد اوباتا به عنوان منبعی برای الهام، معماری سنتی ناجی را بررسی کرد، معماری‌ای که او قبلاً در طراحی فضای باز دانشگاه سعد هم از آن بهره‌گرفته‌بود.
ساختار هندسه محور
هندسه در این معماری نقش اساسی دارد. اوباتا می‌گوید:« آنچه که من در معماری اسلامی یافتم استفاده فراوان از هندسه است و این همان رویکردی است که در توسعه کل فرودگاه از آن استفاده کردم.» تجربه‌های گذشته او را به سمت استفاده از مثلث متساوی‌الاضلاع به عنوان فرم پایه هدایت کرد، چرا که این فرم،فرمی است در کار هم به راحتی جای می‌گیرند و توسعه می‌یابند.
در این مسجد که پلانی شش‌ضلعی دارد- اگرچه که پلان قبه‌الصخره که از آن الهام گرفته‌شده هشت‌ضلعی است- به طور هم‌زمان به طراحی المان‌ها و استفاده از تکنولوژی‌های نو توجه‌شده‌است. مسجد در محور مرکزی که خود به وسیله سالنی با عرض ۱۲.۵متر و طول ۳۳۰ متر تعریف شده، قرار گرفته‌است. فضای اصلی در محل تلاقی چهار ترمینال با ترمینال تشریفاتی قرار گرفته‌است.
تم استفاده از ساختمان‌های مستطیلی برای ترمینال در این فرودگاه به استفاده از موتیف‌های شش ضلعی که در پلان سازه و تزئینات مسجد انعکاس یافته، تغییر یافته است بنابراین گنبدخانه در سمت قبله صحن شش ضلعی که خود به وسیله رواق‌هایی محصور شده‌اند، قرار‌گرفته‌است.
برای دسترسی به مسجد و صحن آن از پله‌ای عظیم استفاده می‌شود که در جهت قبله قرار‌گرفته است. اگرچه از آسانسور‌هایی که دسترسی به نماز‌خانه را از پارکینگی که در سطح پایین‌تر قرار‌گرفته و ترمینال مجاور آن مهیا می‌کند، نیز به همان اندازه استفاده می‌شود. در‌ها از سه جهت به مسجد و نماز‌خانه اصلی ورودی دارند. در‌حالی که پلان‌های داخلی که در دو طرف قرار‌دارند دسترسی بانوان به سه نیم‌طبقه مختص آنان رافراهم می‌کند.
در این مسجد کتابخانه‌ای قرآنی با مساحت ۱۵۸ متر مربع به همراه فضا‌های اداری نیز در نظر گرفته‌شده‌است. مناره در گوشه شمال شرقی صحن با ارتفاع ۳۹ متر قرار گرفته‌است و از این لحاظ با برج کنترل که بین مسجد و ترمینال سلطنتی قرار‌گرفته رقابت می‌کند.
طبقه همکف مسجد حدود ۱۵۰۰ متر مربع ونیم طبقه مخصوص بانوان ۲۳۰ متر مربع مساحت دارد. ساختمان با گنبد ژئودزیک عظیمی که دهنه‌ای ۳۳.۵3 متری را می‌پوشاند و چهل متز ازتفاع دارد مسقف شده‌است. این گنبد از بتون و ساخته‌شده‌است. این گنبد از سقفی با مقطعی شیب‌دار ساخته‌شده‌از بتون سبک شکل گرفته‌است. سقفی که با کاشی‌های سرامیکی سفید براق پوشیده‌شده و وزن آن به وسیله خرپاهای فولادی شش ضلعی که بر شش ستون بتونی تقویت‌شده با فولاد قرار‌دارند، تحمل می‌شود.
در زیر گنبد فرم شش ضلعی به دایره تبدیل شده‌است، این تبدیل با نورگیری‌های سقفی که ۲.۱۵ متر ارتفاع و شیشه‌ای رنگی دارند،قابل درک هستند.زیر گنبد با ۱۰۰۸ پانل برنزی مثلثی پوشانده‌شده‌است. یک نوار ممتد از کاشی‌های موزائیکی آبی و سفید با مساحت ۲۴۰متر مربع مکانی برای کتیبه‌های قرآنی فراهم‌آورده که حلقه زیر گنبد را شکل می‌دهند گفته می‌شود که این کتیبه بزرگترین کتیبه‌ای که تاکنون در مساجد استفاده‌شده‌است.
علی‌رغم تزئینات و نورپردازی محراب از تأثیر بصری آن کاسته‌شده‌است. این کاستی از تأثیر از آنجا که ارتفاع محراب به دلیل محدودیت حاصل‌شده از عبور باند کاهش‌یافته، به وجود‌آمده است، البته این کاستی به دلیل فراخ بودن ورودی نیز تشدید شده‌است.
تزئینات مسجد و محوطه اطراف آن به یک کمیته ویژه سپرده‌شد.با وجود اینکه تزئین مجموعه فرودگاه در قرار داد HOK آمده‌بود تزئین مسجد از این قرارداد حذف شد. در فضای داخلی به طور استادانه‌ای از طیف گسترده‌ای از مواد و مصالح استفاده شده‌است، این تزئینات پرکار تضاد آشکاری با تزئینات بقیه فرودگاه دارد. تزئینات داخل این مسجد شاید یکی ار بزرگترین و پرهزینه‌ترین نمونه‌های دنیای معاصر باشد.
فضای پرشکوه و وسیع داخلی به همراه باغ‌های واحه‌ای اطراف مسجد، این ساختمانرا نه تنها برای مسافران، که برای شهروندان زیاض نیز جذاب کرده‌است، شهروندانی که تعداد زیادی از آنان برای برگزاری نماز جمعه به این مسجد می‌آیند در اینجا طبیعت یادمانی معماری به همراه فضای سبز اطرافش به مسافران اختصاص دارد. اندازه بزرگ و ساختار اشتیاق برانگیزه برنامه این مسجد معمار را به جست‌و‌جو منابع الهام برانگیزی از ایده‌های طراحی یادمانی در تاریخ معماری اسلامی وا داشته‌است.
مرجع : فصل‌نامه آبادی
