جبار رحمانی: تشیع هویت جهانی خود را با اربعین پیدا می کند

جبار رحمانی عصر شنبه در نشستی با عنوان 'آیین عاشورا به مثابه مساله فرهنگی' در سالن جلسات اندیشه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی اظهار داشت: این تلقی که عزاداری امری سنتی است غلط بوده و عزاداری متناسب با روح جامعه متحول شده و نسبت به آن واکنش نشان می دهد.
وی با بیان این که ریشه هیات های عزاداری نه در دوره اسلامی که در پیش از اسلام و در بین جوانمردان آریایی است گفت: عزاداری در ایران پویایی های زیادی دارد.
رحمانی از اثر عاشورای استاد فرشچیان به عنوان نمونه بارز سنت عاشورا نام برد و افزود: عاشورا و اربعین می تواند یک منظومه آیینی را در جهان تشیع ایجاد کند؛ عاشورا، یک آیین نیست بلکه منظومه آیینی پیچیده ای برای تمام اقشار است.
وی از اپرای عاشورایی به عنوان ترکیبی جدید و تلفیقی از موسیقی اروپایی و موسیقی سنتی نام برد که فرم جدیدی با عناصر آیینی جدید است.
رحمانی گفت: اثری به غیر از اثر استاد فرشچیان وجود ندارد که عاشورا در آن زنانه باشد و این در اثر استاد نمود پیدا کرده است.
وی با اشاره به سیر تحولات عزاداری و عاشورا در دوره های مختلف در جامعه ایران گفت: تحول جهان اجتماعی خانواده، روابط کوچک و تقلیل یافته، نقش خود در عزاداری ها را نشان می دهد و عزاداری دیگر شبکه بزرگ خویشاوندی عشیره ای نیست.

** انسان شناس: جامعه ایران از طریق آیین عاشورا تولید می شود
انسان شناس و دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی نیز در این همایش گفت: جامعه ایران، ساز و کارهای قدرتمندی دارد که از طریق آیین عاشورا تولید می شود.
نعمت الله فاضلی اظهار داشت: جامعه ایران، جامعه ای قوی و نیرومندی است که دایما خود را تولید می کند و یکی از جاهایی که می شود تولید جامعه را دید، در دین است که شامل آیین ها می شود.
وی با اشاره به نقش عاشورا در بازتولید جامعه افزود: تنش درونی ساز و کار جامعه در تولیدات خود همراه با تناقض است؛ جامعه می خواهد معاصر شود اما از طریق چیزی این کار صورت می گیرد که معاصر نبوده و قدمتی پیش از اسلام دارد.
فاضلی گفت: تناقض ذاتی و ساختاری در جامعه ما این است که جامعه چیزی تولید می کند که متعلق به معاصر نیست و از طریق عاشورا خودرا تولید می کند.
وی با اشاره به سیر تحولات آیین های عاشورا در جامعه ایرانی خاطرنشان کرد:با تغییر آیین عاشورا، جامعه نیز تغییر می کند که گاهی پرتنش و خونین است.
این استاد دانشگاه افزود: جامعه می خواهد از طریق عاشورا خود را تولید کند، وقتی عاشورا تفییر می کند خودش تغییر نمی کند بلکه جامعه هم متاثر از این تغییر می شود.

**پژوهشگر: عزاداری و عاشورا مقوله ای اجتماعی است
محسن حسام مظاهری پژوهشگر، جامعه شناس و نویسنده دیگر سخنران نشست 'آیین عاشورا به مثابه مساله فرهنگی' گفت: عزاداری و عاشورا جدای از تحلیل های اجتماعی، پیش از این که یک مقوله دینی باشد، مقوله ای اجتماعی و متعلق به عامه و دید مردم است.
به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ایرنا، مظاهری اظهار داشت: در بحث عاشورا، نوع مواجهه مردم با نخبگان و نهاد روحانیت متفاوت است و شاهد این ناهمزبانی هستیم.
وی ادامه داد: با ویژگی مهم عاشورا، به عنوان یک مسلک دینی در هر دوره و جغرافیایی با نوعی از عاشورا روبه رو هستیم که متناسب با مقتضای آن دوره است.
حسام مظاهری درباره تحول فهم از عاشورا در دوره های مختلف گفت: در هر مقطعی یکی از روایت ها که اقتضای جامعه است برجسته می شود تا در دید عموم قرار گیرد.
وی ادامه داد: در دوره ای که گفتمان سیاسی برجسته می شود به این معنا نیست که دیگر گفتمان ها مضمحل شده اند بلکه هر کدام پاسخگوی بخشی از نیازهای جامعه هستند؛ زمانه اگر نیاز به حسین(ع) سیاسی دارد، آن را می سازد و اگر نیاز به زینب(س) دارد، آن هم ساخته می شود.
این پژوهشگر گفت: این گفتارها به موازات هم حیات دارند و در هر دوره ای و مقطعی از جغرافیا، عاشورا فهم و گفتارهای خود را دارد.
وی افزود: تفییراتی که در این پهنا و آیین رخ می دهد غیر طبیعی نیستند و تقلیل پذیر هستند و هیات های سنتی به موازات هیات های جدید فعالیت دارند و باز تولید می کنند.
این کارشناس افزود: همانگونه که جامعه در حال تحول است در هر دوره ای عاشورای خود و آیین های پیاده روی را خواهد ساخت.
مظاهری افزود: ما با یک امر اجتماعی و فرهنگی روبه رو هستیم که در دل جامعه و توسط مردم و نه نخبگان و قدرت ساخته می شود و انتظاری که از دین دارند را در قالب آیین و فرم می سازند.
این نشست، نخستین نشست انسان شناسی شورای بررسی متون پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است.