کد مطلب : ۳۴۷۴۸
در نشست جمعه های پردیس کتاب این هفته مشهد طرح شد:
تشیع ایرانی یک فرآیند از صفویه تا به امروز بود
در بیست و پنجمین نشست از سلسه نشست های جمعه های پردیس کتاب که این هفته نیز با حضور جمعیت زیادی از علاقه مندان به کتاب در همین مرکز برگزار شد، کتاب جابجایی دو انقلاب مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. این نشست با حضور نویسنده کتاب دکتر نجف زاده و نیز دکتر کاشی از اساتید علوم سیاسی به عنوان نقاد صورت گرفت.
این کتاب که چرخش های امر دینی در جامعه ایرانی را مورد بررسی قرار می دهد ابتدا در سال ۹۵ چاپ شد و در سال ۹۷ به چاپ دوم رسید. این اثر که در جشنواره هایی حائز رتبه شده است دارای ۱۱ فصل، پیشگفتار، مقدمه و فرجام است.
سوال اصلی این کتاب این است که چرا در جامعه سنتی و عقب مانده قاجار انقلابی مدرن و سکولار ظهور می کند و چرا در جامعه مدرنی همچون پهلوی انقلابی مذهبی بروز می کند؟ آنچه این کتاب را متمایز می کند نیز موضوع و زاویه دید بر مبنای تحول مذهب شیعه و تحولات سیاسی و اجتماعی آن است.
نویسنده معتقد است شیعه به تدریج و در گذر زمان از مدهبی غیرسیاسی به حکومت فقیهان می رسد و همچنین ریشه های انقلاب اسلامی را می بایست در تاریح ایران و تاسیس سلسله صفوی واکاوی کرد.
دکتر نجف زاده نویسنده کتاب و دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد در رابطه با این کتاب گفت: در نوشتار این کتاب آنچه در طول تاریخ بر ملت ایران گذشته را همچون یک داستان می داند و سعی کرده به اصول آن وفادار بماند.
وی با اشاره به اینکه معتقد است داعیه هایی در رابطه با اثر خود دارد و اینگونه تشریح کرد: تغییر و دگرگونی مذهب ثابت نیست و دچار چرخش است. در فصل اول نیز اشاره شده است که در این سیصد ساله مذهب شیعه روز به روز جلوه گر تر شده اما در حال حاضر نشانه هایی از خصوصی شدن این مذهب در جامعه ایران دیده می شود.
نجفی افزود: به‌نظرم تشیع از یک مذهب آخرالزمانی به یک مذهب مناسکی رسیده. در گذشته سیاست را به جای دیگری سوق میدادند اما با ظهور انقلاب اسلامی علما آن را به عرصه عمومی آوردند که نتیجه آن تشکیل حکومت فقیهان بود.
نویسنده کتاب جابجایی دو انقلاب با بیان اینکه آنچه جامعه ایران را شکل داده است مناسک و شعائر هستند توصیح داد: اگر مذهب را مجموعه ای از باورها و همچنین مناسک و شعائر بدانیم خواهیم دید که در جامعه ما باورها در تشیع کم است در حالی که مناسک و شعائر بسیار قدرتمند اند.
وی افزود: باید داعیه دیگری را بگویم و آن این است که آنچه در جامعه ایران اتفاق افتاده است یک پروسه و پروژه بوده است. ما یک جامعه شبکه ای داشتیم مبتنی بر چند گروه قدرتمند اجتماعی شامل گروه هایی بودند از علمای دینی، خوانین و حمکرانان محلی و رضا شاه اقدام به برهم کوبیدن جامعه شبکه کرد. قبل از آن نیز مشروطه یک بار این موازنه را بر هم ریخت چرا که باعث شدند گروه های قدرتمند اجتماعی کار ویژه خود را از دست دهند.
وی در بیان داعیه سوم خود در نگارش این کتاب گفت: روشنفکران نقش موثری در رخداد انقلاب اسلامی ایران و روی کار آمدن فقیهان داشتند. روشنفکران اسلام را به عنوان یک گوهره سیاسی با ارزش معرفی کردند.
در رابطه با داعیه چهارم خود نیز افزود: بنظرم در ایران حوزه عمومی وجود ندارد و گفتگو چندان شکل نگرفته است. آنچه در پهلوی گفته می شد نیز مورد بحث قرار نگرفت.
استاد علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد اضافه کرد: مذهب شیعه در منتهی علیه اجتماعی خود قرار گرفته است و نتیجه می توان گرفت از دل آموزه های موجود شیعه چیزی به عنوان صورتبندی سیاسی جدید بیرون نخواهد آمد. نهایتا باید گفت جوهره دین را نباید تئوری پردازی کنیم.
دکتر نجف زاده در انتها نیز گفت: در روزهای آینده آنچه با آن مواجه ایم چیزی بیرون از مذهب است. هم اکنون نیز جلوه هایی دیده می شود که بر اساس تجربیات تاریخی خبر از کم رنگ شدن وجه اجتماعی دین می دهد.
در ادامه این نشست دکتر محم جواد غلامرضا کاشی دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی تهران با بیان مخالفت در رابطه با برخی نتیجه گیری های صورت گرفته در کتاب گفت: در این اثر با ارزش دیده می شود که بنیاد سکولاریزم به منزله یک فرآیند جهانی برهم می ریزد.
دکتر کاشی با این تعبیر که بخش بندی آنچه در کتاب به صورت توصیفی بیان شده است در قالب صدای گروه های مختلف در زمان های گوناگون است گفت: در این کتاب نویسنده می خواهد نشان دهد که جامعه مذهبی و اجتماعی ایران در دوره صفوی پی ریزی شده است. در طول زمان دچار چندصدایی شده است؛ صدای اسلامی که آخرت گراست، اسلامی که منحصر شده در عرصه های اجتماعی است و شکاف ملت- دولت در آن دیده می شود، اسلامی که مدعی امر سیاسی است و نیر اسلامی که می خواهد در نقطه تلاقی تضادهای بشری گفتگو کند.
وی افزود: اینک نویسنده می خواهد اینگونه نتیجه گیری کند که نهایتا به حالتی همجون پیش از صفویه خواهیم رسید و این احتمال ممتنع نیست که فرمولاسیون ماقبل صفوی رشد کند. اما من معتقدم اگر به طور کلی فرمول از میان برود یا تعبیری مظروف بشکند سرنوشت جامعه تغییر نمی کند.
دکتر کاشی استاد خوش نام علوم سیاسی ایران در انتها نیز چشم اندازی را در رابطه با آینده سیاسی ایران محتمل دانسته و تفسیر کرد: در حالت اول ممکن است به دوران صفویه بازگردیم که در آن تبعیت صرف از امیر است و روحانیت در قالب صورتبدی های مختلف اجتماعی شکل می گیرد.
در حالت دوم الگوی اصلاح طلبان یعنی دموکرازیسیون محتمل است که به نظر من به جامعه ای ضعیف تبدیل خواهد شد. اما یک حال سومی هم وجود دارد و آن بازسازی گفتماتی است. سناریوی سوم برخلاف اشکال اول و دوم بدنبال صورتبندی جدید نیست بلکه باتکیه بر میراث مذهبی دهه ۴۰ و ۵۰ الگویی را طرح ریزی می کند که بجای نگاه خاص گرایانه دینی، نگاهی عمومی است و سوژه مخاطب آن یک افق جهانی است.
این کتاب که چرخش های امر دینی در جامعه ایرانی را مورد بررسی قرار می دهد ابتدا در سال ۹۵ چاپ شد و در سال ۹۷ به چاپ دوم رسید. این اثر که در جشنواره هایی حائز رتبه شده است دارای ۱۱ فصل، پیشگفتار، مقدمه و فرجام است.
سوال اصلی این کتاب این است که چرا در جامعه سنتی و عقب مانده قاجار انقلابی مدرن و سکولار ظهور می کند و چرا در جامعه مدرنی همچون پهلوی انقلابی مذهبی بروز می کند؟ آنچه این کتاب را متمایز می کند نیز موضوع و زاویه دید بر مبنای تحول مذهب شیعه و تحولات سیاسی و اجتماعی آن است.
نویسنده معتقد است شیعه به تدریج و در گذر زمان از مدهبی غیرسیاسی به حکومت فقیهان می رسد و همچنین ریشه های انقلاب اسلامی را می بایست در تاریح ایران و تاسیس سلسله صفوی واکاوی کرد.
دکتر نجف زاده نویسنده کتاب و دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد در رابطه با این کتاب گفت: در نوشتار این کتاب آنچه در طول تاریخ بر ملت ایران گذشته را همچون یک داستان می داند و سعی کرده به اصول آن وفادار بماند.
وی با اشاره به اینکه معتقد است داعیه هایی در رابطه با اثر خود دارد و اینگونه تشریح کرد: تغییر و دگرگونی مذهب ثابت نیست و دچار چرخش است. در فصل اول نیز اشاره شده است که در این سیصد ساله مذهب شیعه روز به روز جلوه گر تر شده اما در حال حاضر نشانه هایی از خصوصی شدن این مذهب در جامعه ایران دیده می شود.
نجفی افزود: به‌نظرم تشیع از یک مذهب آخرالزمانی به یک مذهب مناسکی رسیده. در گذشته سیاست را به جای دیگری سوق میدادند اما با ظهور انقلاب اسلامی علما آن را به عرصه عمومی آوردند که نتیجه آن تشکیل حکومت فقیهان بود.
نویسنده کتاب جابجایی دو انقلاب با بیان اینکه آنچه جامعه ایران را شکل داده است مناسک و شعائر هستند توصیح داد: اگر مذهب را مجموعه ای از باورها و همچنین مناسک و شعائر بدانیم خواهیم دید که در جامعه ما باورها در تشیع کم است در حالی که مناسک و شعائر بسیار قدرتمند اند.
وی افزود: باید داعیه دیگری را بگویم و آن این است که آنچه در جامعه ایران اتفاق افتاده است یک پروسه و پروژه بوده است. ما یک جامعه شبکه ای داشتیم مبتنی بر چند گروه قدرتمند اجتماعی شامل گروه هایی بودند از علمای دینی، خوانین و حمکرانان محلی و رضا شاه اقدام به برهم کوبیدن جامعه شبکه کرد. قبل از آن نیز مشروطه یک بار این موازنه را بر هم ریخت چرا که باعث شدند گروه های قدرتمند اجتماعی کار ویژه خود را از دست دهند.
وی در بیان داعیه سوم خود در نگارش این کتاب گفت: روشنفکران نقش موثری در رخداد انقلاب اسلامی ایران و روی کار آمدن فقیهان داشتند. روشنفکران اسلام را به عنوان یک گوهره سیاسی با ارزش معرفی کردند.
در رابطه با داعیه چهارم خود نیز افزود: بنظرم در ایران حوزه عمومی وجود ندارد و گفتگو چندان شکل نگرفته است. آنچه در پهلوی گفته می شد نیز مورد بحث قرار نگرفت.
استاد علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد اضافه کرد: مذهب شیعه در منتهی علیه اجتماعی خود قرار گرفته است و نتیجه می توان گرفت از دل آموزه های موجود شیعه چیزی به عنوان صورتبندی سیاسی جدید بیرون نخواهد آمد. نهایتا باید گفت جوهره دین را نباید تئوری پردازی کنیم.
دکتر نجف زاده در انتها نیز گفت: در روزهای آینده آنچه با آن مواجه ایم چیزی بیرون از مذهب است. هم اکنون نیز جلوه هایی دیده می شود که بر اساس تجربیات تاریخی خبر از کم رنگ شدن وجه اجتماعی دین می دهد.
در ادامه این نشست دکتر محم جواد غلامرضا کاشی دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی تهران با بیان مخالفت در رابطه با برخی نتیجه گیری های صورت گرفته در کتاب گفت: در این اثر با ارزش دیده می شود که بنیاد سکولاریزم به منزله یک فرآیند جهانی برهم می ریزد.
دکتر کاشی با این تعبیر که بخش بندی آنچه در کتاب به صورت توصیفی بیان شده است در قالب صدای گروه های مختلف در زمان های گوناگون است گفت: در این کتاب نویسنده می خواهد نشان دهد که جامعه مذهبی و اجتماعی ایران در دوره صفوی پی ریزی شده است. در طول زمان دچار چندصدایی شده است؛ صدای اسلامی که آخرت گراست، اسلامی که منحصر شده در عرصه های اجتماعی است و شکاف ملت- دولت در آن دیده می شود، اسلامی که مدعی امر سیاسی است و نیر اسلامی که می خواهد در نقطه تلاقی تضادهای بشری گفتگو کند.
وی افزود: اینک نویسنده می خواهد اینگونه نتیجه گیری کند که نهایتا به حالتی همجون پیش از صفویه خواهیم رسید و این احتمال ممتنع نیست که فرمولاسیون ماقبل صفوی رشد کند. اما من معتقدم اگر به طور کلی فرمول از میان برود یا تعبیری مظروف بشکند سرنوشت جامعه تغییر نمی کند.
دکتر کاشی استاد خوش نام علوم سیاسی ایران در انتها نیز چشم اندازی را در رابطه با آینده سیاسی ایران محتمل دانسته و تفسیر کرد: در حالت اول ممکن است به دوران صفویه بازگردیم که در آن تبعیت صرف از امیر است و روحانیت در قالب صورتبدی های مختلف اجتماعی شکل می گیرد.
در حالت دوم الگوی اصلاح طلبان یعنی دموکرازیسیون محتمل است که به نظر من به جامعه ای ضعیف تبدیل خواهد شد. اما یک حال سومی هم وجود دارد و آن بازسازی گفتماتی است. سناریوی سوم برخلاف اشکال اول و دوم بدنبال صورتبندی جدید نیست بلکه باتکیه بر میراث مذهبی دهه ۴۰ و ۵۰ الگویی را طرح ریزی می کند که بجای نگاه خاص گرایانه دینی، نگاهی عمومی است و سوژه مخاطب آن یک افق جهانی است.
